بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، بارئ الخلائق أجمعین ، نحمده و به نستعین ، ونشهد أن لا إله إلا هو وحده لا شریك له ، و نشهد أنَّ محمدًا عبده و رسوله ،  علیه و علی آله أفضل الصلاة و السلام و علی صحبه المنتجبین.

عباد الله أوصیكم و نفسي بتقوی الله ، فإنَّ خیر الزاد التقوی.

موضوع بحث این بود که: آیا در دین و متن اصلی آن یعنی قرآن کریم جواب همه­ ی احتیاجات بشر یافت می­شود؟ گفتیم پاسخ ما مثبت است؛زیرا خود قرآن کریم می­ فرماید: « مَّا فَرَّطْنَا فِي الكِتَابِ مِن شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ».[1]

امّا نظریه­ ی  دوم:

گروهی از طرفداران این نظریه قرآن را در حوزه­­ی شرع و احکام آن محدود ساخته اند.^[2] امّا بطلان این سخن روشن است. گروهی دیگر قرآن را به توصیف جهان بینی و عقاید و بیان ارزش­های اخلاقی محدود می­سازند^[3] «اکمال دین» در نظر این گروه عبارت است از تبیین کامل امور معنوی و آخرتی و واگذاردن علوم انسانی و تجربی، از جمله شیوه­ی حکومت به مردم.

دلایل این گروه و نقد آن:

اول: مسائل علمی نقد پذیر است و طرح آن از دیدگاه قرآن به قدسی بودن قرآن زیان می­رساند. این دلیل درست نیست چون آنچه نقد و خطا می پذیرد فقط فهم ما از قرآن است؛ نه خود قرآن.

دوم: پذیرش دین در همه­ی ابعاد به معنای تعطیلی عقل و اسارت انسان است و این با عقل، شعور و اختیار انسان منافات دارد. این استدلال مخدوش است؛ زیرا «عقل» انسان را به اطاعت از خدای عالم فرا می خواند. تسلیم در برابر خداوند یک عمل اختیاری بوده و نه تنها اسارت نیست؛ بلکه مایه­ی عزّت و سعادت می­باشد

سوم: اگر در مسائل اجتماعی و سیاسی دین ملاک باشد آتش اختلافات شعله ور می­شود؛ زیرا دین عامل نزاع و اختلاف است. در جواب می گوییم: پس این همه اختلاف در جوامع لائیک و سکولار که به قول شما مدیریت و سیاست در آن با عقل، علم و تدبیر انسان­هاست، برای چیست؟ در دنیای معاصر که اصلا التزامی به دین نیست بالعیان می بینیم که چگونه جهان به ناامن ترین دوران خود رسیده است. آیا این همه مکر و حیله و تهدید کرامت بشر و تباهی و قتل و غارت و فقر و فحشاء در سایه­ی تئوری­های متخصصین دور از قرآن نبوده است؟ و از آن سو جامعه شناسان و تمدن شناسان بزرگی داریم که دین را عامل انسجام و یکپارچگی جوامع و تمدن ساز می­دانند. (آدرس)

نتیجه:

اطلاق و عموم آیات و روایات به گونه ای است که نمی­توانیم قرآن را مقید به احکام یا مقید به اعتقادیات کنیم. براهین عقلی مانند برهان خاتمیت و برهان لطف نیز این معنا را تأیید می کند. قرآن نیز می­فرماید: «و نزلنا علیک القران تبییانا لکل شی» ^[4] یا: «تفصیل کل شیء»^[5]علامه حسن زاده آملی می­نویسد:«کلمه مبارکه­ی «کل شی» چیزی را فروگذار نکرده است. پس چیزی نیست که قرآن تبیان آن نباشد. ولی قرآن در دست انسان زبان فهم، تبیان کل شی و زبان کلمات الله بی انتها است. این انسان زبان فهم راسخ در علم است.»^[6]

راستی انسان معتقد چگونه این استدلال­ها را بپذیرد در حالی که: امام رضا (ع) فرمود: مردم ندانستند و دین را نشناختند. خداوند پیامبرش را قبض روح نفرمود، مگر آن که دینش را کامل ساخت. و قرآن را بر او نازل فرمود که در آن تفصیل هر چیزی وجود دارد و همه احتیاجات بشر در آن هست.^[7]و امام صادق (ع) فرمود: هر چه که دو تن در آن اختلاف دارند، اصل و بیانی در کتاب خدا در مورد آن موجود است، ولی عقل مردم به آن نمی­رسد^[8] و مولای متقیان امام علی (ع) در نهج البلاغه فرمود:ذلک القران فاستنطقوه و لن ینطق و لکن اخبرکم عنه الا ان فیه علم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائکم و نظم ما بینکم^[9].« این قرآن است. آن را به سخن آورید و نخواهید توانست ولی من از آن به شما خبر می دهم. آگاه باشید که دانستنی­های گذشته و آینده تا روز قیامت و دوای درد شما و مسائل شما در قرآن آمده»

دو نکته:

اوّل: هر کدام از متخصصین علوم از اخلاق و فلسفه و عرفان تا روانشناسی و جامعه شناسی و سایر علوم انسانی و تجربی در حقیقت در گوشه ای از آیات قرآن به تفکر پرداخته­اند. این علوم به نوبه­ی خود نوعی تأمل و تفکر در آیات قرآن کریم هستند و ارزشمندند. از این جهت دین با هیچ کدام از علوم مخالفتی ندارد، به شرطی که با قرآن و کلمات اهل بیت مخالف نباشند.

دوم: از آن جا که دانشمندان علوم تجربی ممکن است در فکر و فهم خود اشتباه کنند باید آن را بر قرآن و معصومین علیهم السلام عرضه کنند تا ببینند نصاب درستی را دارد یا نه؟ پس دیگر نمی توان به سلایق شخصی به صورت بی حدّ و حصر مجال داد. عباراتی نظیر «من این گونه می گویم یا معتقدم یا می­پسندم» اگر به تأیید قرآن و عترت نرسد با حقیقت اسلام منافات دارد، چنان که در روایت می­فرماید: «پایان اسلام تسلیم بودن در برابر فرمان خدا است.» و قطعاً این تسلیم عملی دارای آثار فردی و اجتماعی است که تعلیم و تربیت، شغل، نظام حقوقی، تحصیل، علم و سیاست را در بر می گیرد: « أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ».[10]