خطیب: حجت الاسلام والمسلمین دکتر ترابی تاریخ: ۰۴.۰۹.۲۰۱۵
بسم الله
الرحمن الرحیم الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا
مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في
خلقه و
لا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه. وصلّی الله علی سيدّنا
ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين. عبادالله،
أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 
«هنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ» البقره، آیه۱۷۸
آنها برای شما همچون لباسند و شما برای آنها همچون لباس.
مطلب اوّل: نیاز و
حمایت عاطفی
یکی از برکات تشکیل
خانواده و خانواده داری بهره مند شدن از حمایت عاطفی اعضای خانواده از یکدیگر است.
در نظام خانوادگی
اعضای خانواده حامی یکدیگر هستند. مخصوصا زن و مرد که رکن اوّلیه ی تشکیل خانواده
هستند در شکل درست و کارکرد واقعی خود به تعبیر قرآن کریم مانند لباس برای یکدیگر عمل
می کنند. برای فهمیدن عمق این تشبیه قرآنی باید به نقش مهم لباس در زندگی انسان
توجّه کرد؛ نقش هایی مثل: پوشش دادن ضعف ها و آنچه که باعث شرم است؛ حفاظت انسان
از گرما و سرما و اشعه؛ ایمنی در برابر جراحت زخمی شدن و عوامل احتمالی آسیب زننده
مثل کلاه کاسکت و لباس مخصوص موتور سواری؛ زیبایی و تجمّل، آشکار ساختن سلیقه و
گرایش درونی خود و ابراز و اظهار بخشی از باطن و ما فی الضمیر و … و به طور کلّی
تأمین قسمت مهمّی از نیازهای انسان.
در این جا پرسش هایی
وجود دارد:۱ـ حمایت عاطفی چیست؟ و جایگاه و ضرورت آن در زندگی انسان کدام است؟ ۲ـ
ویژگی های مثبت حمایت شدن از نظر عاطفی کدام است؟ ۳ـ چگونه خانواده و همسر موجب
حمایت عاطفی است؟ توضیح مطلب این که انسان در کنار نیازهای مادی مانند نیاز به هوا
و آّب و غذا و مسکن و غیره یک سلسله نیازهای عاطفی و احساسی دارد. مقصود از حمایت
عاطفی کنش یا واکنش عمل یا عکس العمل مناسب با نیازهای عاطفی اشخاص است. 
تأمین نیازهای عاطفی
اهمیت و نقش بسیار زیادی در آرامش روانی انسان دارد و در صورت برآورده نشدن این
نیازها انسان در فشار و تنگنا قرار میگیرد. چنین شخصی دائما به هم می ریزد و حال
و روز خوشی ندارد. او بنای ناسازگاری می گذارد و سپس در اثر همین ضربات عاطفی و
عمق جراحات درونی ناشی از آن به تدریج آسیبهای جدّی متمحمّل می گردد و در نهایت از
حالت تعادل روانی خارج می شود. ضرورت تأمین نیازهای عاطفی برای هر زن و مرد و کودک
و پیر و جوان روشن است و استثنایی برای انسان های عادی در این مورد وجود ندارد.
به هر حال، دانشمندان
روانشناس نیازهای عاطفی را به گونه های مختلف دسته بندی کرده و تا بیست مورد
برشمرده اند که البته قرآن کریم بسیاری از آنها را تأیید و برخی را هم رد می
فرماید. جالب این است که خانه و خانواده بهترین و غنی ترین منبع تأمین تمام این
بیست نیاز عاطفی انسان می باشد.
در واقع کسانی که از
نعمت خانواده و اعضای آن مانند همسر، فرزند، پدر و مادر، عمو، دایی، خاله، عمه و
به طور کلّی از نعمت فامیل محروم هستند، از نظر علمی به از هم پاشیدگی درونی و
روانی مبتلا هستند و هرگز نمی توانند انسان های متعادل و دارای آرامش حیقیقی باشند.
تنها استثناء در اینجا
انسان های الهی هستند که از محدوده نیاز خارج شده اند و در مراتب بندگی پروردگار
متعال به حدّی بالا رفته اند که به سطح بی نیازی و استغناء رسیده اند. شاید فهم
حالات درونی چنین انسان هایی برای برای ما دشوار است؛ چرا که روند امور آنان عادی
نیست. به عنوان مثال آنان برای خودشان چیزی نمی خواهند. نیازی به تقدیر و تشکّر از
سوی کسی ندارند. بی مهری و نمک نشناسی و حتی تمسخر بلکه توهین و تهدید و آزار و
ایذاء دیگران روی تداوم عمل مثبت آنان کوچک ترین اثری ندارد و..
تصدیق می کنید که اینها
صفاتی نیست که ما در انسان عادی سراغ داشته باشیم. درحقیقت آنان به دلیل ارتباط
عمیق با مبدأ و پروردگار هستی به اندازه رتبه وجودی خود مظهر اسم «یا صمد» گشته و
تفسیر عینی سوره مبارکه توحید هستند وحساب آنها از حساب انسان عادی خارج است. گرچه
این راه برای همه باز و مفتوح است. ماهیت چنین بحثی بیشتر کلامی و عرفانی است و ما
فعلا به دنبال آن نیستیم.
بنابراین انسان های
عادی برای تأمین نیازهای عاطفی خود محتاج حمایت عاطفی خانواده هستند.
برای روشن شدن کم و کیف
مسأله و این که انسان چگونه می تواند از خانواده حمایت عاطفی دریافت کند و متقابلا
اعضای خانواده را از حمایت عاطفی خود برخوردار سازد و از آنان حمایت نماید مناسب
است به صورت دقیق تری وارد بحث شویم و نیازهای عاطفی را یک به یک بررسی نماییم.
مطلب دوم: تبیین اوّلین
نیاز عاطفی انسان: محبّت
… و جعل بینکم موده و رحمه
در این آیه شریفه قرآن
کریم به روشنی نقشه ی الهی خانواده و مسیر درستی که خداوند سبحان برای همسران
طرّاحی فرموده نشان می دهد و آن چیزی نیست جز حاکمیت محبّت و مودّت. دلیل این امر
واضح است؛ چرا که محبّت مهم ترین نیاز روانی و عاطفی انسان است که اگر تأمین نشود
به تنهایی عامل عمده ایجاد رفتارهای ناساز خواهد بود. برای روشن شدن مسأله به چند
نکته اشاره می کنیم:
۱ـ معنای محبّت: محبّت
یعنی مهر و دوستی که از قلب و درون انسان می جوشد و نشان دهنده علاقه و پیوند قلبی
و درونی است. در روایت است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
المحّبة اساسی. کتاب محبّت در اسلام .
۲ـ بخش های محبّت محبت
قلبی و عملی : محبت در اصل یک امر قلبی است ولی به هر حال مثل هر چیز حقیقی دیگری
باید اثر و نشانه و خروجی داشته باشد. به هیمن دلیل می توان محبّت را دو بخش
دانست. بخش محبّت قلبی و بخش محبّت عملی رفتاری . برخی از محبت قلبی به مقام ثبوت
و واقعیت یاد کرده اند و محبت عملی را مقام اثباتی نامیده اند. از نظر روانشناسان
بسیار مهم است که انسان کسانی را که قلبا دوست دارد به صورت عملی محبت خود را به
صورت مداوم در ضمن رفتارهای مختلف به آنان اثبات کند؛ چرا که دیگران اغلب از درون
ما بی اطلاع هستند و این رفتار محبت آمیز ماست که آنان را از محبت درونی ما آگاه
می کند و آرام و با نشاط می سازد.
۳ـ نقطه ی مقابل محبّت: نقطه ی مقابل و ضدّ محبّت
عبارت است از نفرت و چون عملا محبّت معمولاً با نرمی و مدارا همراه است رفتار خشن
و درشت نشانهی عدم محبّت تلقّی می شود. بنابراین هر رفتاری که بدون لطافت و نرمی
باشد ممکن است در اصل وجود محبت در درون ما تردید ایجاد کند و آرامش را از عزیزان
مان سلب نماید. بنابراین انسان برای هر
کاری دو روش می تواند اتخاذ نماید. یکی روشی است که از آن نفرت فهمیده می شود و
همراه خشونت است و دیگری روشی که از آن محبت فهمیده می شود و همراه نرمی و مدارا
است.
۴ـ جنس و مقولهی محبت:
محبت از جنس و مقوله ی کیفیت است و مانند رنگ و لعابی است که روی هر چیزی می تواند
بیاید. بنابراین محبت کردن با هزینه کردن فرق دارد. چه بسا کسانی که برای این که
محبت خود را به عزیزانشان نشان دهند برای آنان هزینه می کنند ولی چون با روشن محبت
آشنا نیستند از آن نتیجه نمی گیرند و در نتیجه از یک سو همچنان متهم به عدم محبت
هستند و از سوی دیگر از آرام ساختن و برانگیختن محبت عزیزان خود ناتوان اند.
