اَلْحَمْدُ لِلّهِ
بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ
لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ
دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ
وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ
اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
ثم الصلاه
و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و
لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و
نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
یازدهمین فضیلت: مدارا با مردم
–
شُرُورُهُمْ
مَأْمُونَةٌ،
مردم از شر آنها
در امان هستند.
از
مشکلات اساسی جوامع بشری، که منشأ بسیاری از درگیریهای فردی، قومی، منطقه ای و جهانی
می گردد، همانا عدم احترام به قوانین، و عدم رعایت حقوق سایر اعضاء جامعۀ انسانها می
باشد. این مشکل، مسبوق به روحیّۀ زیاده طلب ذاتی انسان است، که در افراد غیر مهذّب
به گونه هائی گوناگون خودنمائی می کند. سازمانهای بین المللی که در طول تاریخ شکل گرفته
اند، از قبیل جامعۀ ملل، سازمان ملل متحد، سازمان بین المللی مدافع حقوق بشر، دادگاه
بین المللی لاهه، همگی مبتنی بر ایدۀ دفاع از حقوق ضعیفان در برابر تجاوز و فزون طلبی
اقویاء استقرار یافته اند. عدم موفقیّت این – سازمانها در اهداف اوّلیّۀ خود نیز، مسبوق
به همین خوی و خصلت ذاتی انسان می باشد.
تصویری که منابع دینی از انسان مؤمن به دست می دهد، انسانی است
که حقوق دیگران را کاملاً مورد توجّه قرار داده و به آن احترام می گذارد. این قانون
گرائی و احترام به حقوق دیگران، در روایات با تعابیر گوناگون مشاهده می شود:
–
أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ
عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ يَقُولُ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ عَنْ صِفَةِ الْمُؤْمِنِ
فَنَكَسَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَهُ فَقَالَ: فِي الْمُؤْمِنِينَ عِشْرُونَ خَصْلَةً
فَمَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ لَمْ يَكْمُلْ إِيمَانُهُ، يَا عَلِيُّ إِنَّ الْمُؤْمِنِينَ
… إِذَا وَعَدُوا لَمْ يُخْلِفُوا، وَ إِذَا اؤْتُمِنُوا لَمْ يَخُونُوا، وَ إِنْ
تَكَلَّمُوا صَدَقُوا… لَا يُؤْذُونَ جَاراً وَ لَا يَتَأَذَّى بِهِمْ جَارٌ… امالي
صدوق؛ ص۵۴۷
امير المؤمنين مي
فرماید از رسول خدا وصف مؤمن را پرسيدم سر بزير انداخت و بالا كرد و فرمود : مؤمنان
را بيست صفت است كه در هر كه نباشد ايمانش كامل نيست، … چون وعده دهند تخلف نكنند،
و در امانت خيانت نكنند، و سخن به راستى گويند،… همسايه نيازارند و همسايه از آنها
آزار نكشد …
مدینۀ فاضله ای که اسلام به تصویر می کشد و طلب می کند، جامعه ای
است که شهروندانش را اینچنین افرادی تشکیل دهند. فضای چنین اجتماع انسانی سرشار از
امنیّت خاطر، آسودگی خیال، آرامش اجتماعی و آسایش زندگانی خواهد بود. نزاع و درگیری
بر سر حقوق از دست رفته و تجاوز شده، میان آحاد چنین جمعیّتی در نخواهد گرفت.
–
قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ : أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِالْمُؤْمِنِ، مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُؤْمِنُونَ
عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ؛ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِالْمُسْلِمِ مَنْ سَلِمَ
الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ محاسن برقی؛ ج۱ ، ص۲۸۵
رسول خدا فرمود :
آيا آگاه نكنم شما را به مؤمن، كسى باشد كه مؤمنان او را بر جان و مال خود امين دانند؛
آيا آگاه نكنم شما را به مسلمان، كسى باشد كه مسلمانان از دست و زبانش آسوده باشند
استادِ
مرا بگفتم اندر مستی کآگاهم
کن ز نیستی و هستی
او
داد مرا جواب و گفتا که برو گر رنج ز خلق دور
داری رستی
در دیدگاه رسول الله، ارزش مدارا و نیک رفتاری با مردم، و آسوده
داشتن آنان در اعمال خود، فراتر از جهاد در راه خدا دانسته می شود. «ابوذر» در لابلای
حکایت پرسش و پاسخی با پیامبر می گوید:
–
فَقُلْتُ
يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى؟ قَالَ الْإِيمَانُ
بِاللَّهِ ثُمَّ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ
قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ الْمُؤْمِنِينَ أَكْمَلُ إِيمَاناً؟
قَالَ أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً
قُلْتُ فَأَيُّ الْمُؤْمِنِينَ أَفْضَلُ؟
قَالَ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ يَدِهِ
وَ لِسَانِهِ إرشاد القلوب دیلمی؛ ج۱، ص۱۳۹
عرض كردم اى رسول خدا كدام يك از اعمال در نزد خدا محبوب تر است؟
فرمود ايمان بخدا بعد جهاد در راه خدا
عرض كردم اى رسول خدا كداميك از مؤمنان ايمانش از همه كاملتر است؟
فرمود آنكه اخلاقش از همه نيكوتر است
–
عرض
كردم كداميك از مؤمنان از همه برتر است؟ فرمود آنكه مسلمانان از دست و زبانش در امان
باشند.
ز
روز گذر کردن اندیشه کن پرستیدن
دادگر پیشه کن
بترس از خدا و میازار کس ره رستگاری همین است و بس
در نقطه مقابل، در مورد بدترین مردمان از رسول خدا نقل شده
است:
–
رُوِيَ
عن النبي صلى الله عليه و آله أنهُ قَالَ: أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرِّ النَّاسِ؟
قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ.
قَالَ:
مَنْ أَبْغَضَ النَّاسَ وَ أَبْغَضَهُ النَّاسُ.
ثُمَّ
قَالَ: أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ هَذَا؟ قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ.
قَالَ:
الَّذِي لَا يُقِيلُ عَثْرَةً، وَ لَا يَقْبَلُ مَعْذِرَةً، وَ لَا يَغْفِرُ ذَنْباً.
ثُمَّ
قَالَ: أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ هَذَا؟ قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ.
قَالَ: مَنْ لَا يُؤْمَنُ شَرُّهُ ، وَ
لَا يُرْجَى خَيْرُهُ. من لا يحضره الفقيه؛ ج۴، ص۴۰۰
پیامبر
اکرم فرمود: می خواهید بدترین مردم را به شما معرفی کنم؟ اصحاب گفتند بله یا رسول
الله
فرمود:
کسی است که از مردم بیزار است و مردم از او بیزارند.
سپس
فرمود: فرد بدتر از این را هم معرفی کنم؟ گفتند بله یا رسول الله
فرمود:
کسی است که از لغزش دیگران نمی گذرد، عذر دیگران را نمی پذیرد، خطای کسی را نمی
بخشد.
سپس
فرمود: باز هم بدتر از این را معرفی کنم؟ گفتند بله یا رسول الله
فرمود: کسی است
که مردم از شرّ او در امان نیستند، و امید خیر دیدن از او ندارند.
–
قال
رسول الله: إِنَّ شَرَّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَنْ
تَرَكَهُ النَّاسُ اتِّقَاءَ شَرِّهِ صحیح بخاری؛ ح۵۵۴۰
پیامبر اکرم
فرمود: بدترین مردم در پیشگاه خدا در روز قیامت فردی است که مردم از ترس شرّ او از
او دوری می کنند.
جامعه
ای که شهروندان آن در روابط اجتماعی به تعالیم قرآن کریم پایبند باشند، که می فرماید
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد،
به قراردادها [ى خود] وفا كنيد المائدة: ۱ »،
یا آن که «قَدْ جاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ
الْميزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ؛ شما را از جانب پروردگارتان برهانى
روشن آمده است. پس پيمانه و ترازو را تمام نهيد، و اموال مردم را كم مدهيد
الأعراف: ۸۵ » اجتماعی خواهد گشت سرشار از صمیمیّت و اتحاد، و خالی از هرگونه منازعه،
مخاصمه و محاکمه. و چنانچه منازعه و محاکمه ای هم در گرفت، چنانچه شهروندان جامعه دل
در گرو عمل به آیات قرآن کریم داشته باشند، آنجا که می فرماید «يا أَيُّهَا الَّذينَ
آمَنُوا كُونُوا قَوَّامينَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِكُمْ
أَوِ الْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد، پيوسته به عدالت
قيام كنيد و براى خدا گواهى دهيد، هر چند به زيان خودتان يا [به زيان] پدر و مادر
و خويشاوندان [شما] باشد. النساء : ۱۳۵ »حلّ دعوا و احقاق حقّ صاحب حقّ با دشواری مواجه
نخواهد گشت. 
