خطیب: حجت الاسلام والمسلمین دکتر مفتح امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ
تاریخ : 14.11.2019
بسم الله الرحمن الرحيم
اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ
قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
ثم الصلاه و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
پنجمین نشانه متقین:
- وَ عِلْماً فِی حِلْم،
و آگاهى در عين بردبارى.
بیستمین فضیلتی که سابقاً امیرالمؤمنین برای اهل تقوا برشمرده بود این بود که «وَ أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ، متقین در روز انسانهای بردبار عالمی هستند». آن حضرت در آن موضع از خطبه، حلم عالمانه و بردباری دانشمندانه را به عنوان فضیلت متقین ذکر کرده بود، و در اینجا از نشانه های آشکار اهل تقوا علم در حلم و دانش در بردباری را بیان می نماید. متقین نه تنها اهل علم و دانش هستند بلکه در تحصیل دانش و پیشرفت علمی حریص می باشند، ولی این حرص و علاقه فراوان به دانش و علم آنان را دچار کم حوصلگی و عدم بردباری نمی کند.
دانشمندان معمولاً در تحمل سخنان افراد بی دانش کم حوصله هستند. آنان پس از زمان کوتاهی که سخنان خالی از ارزش و دارای اشتباهات علمی را می شنوند، از کوره به در می روند و به پرخاشگری می پردازند و افراد کم دانش را از خود می رانند. تحمل یاوه گویی کم سوادان پر ادعا برای اهل علم بسیار سخت است، ولی متقین با همه دانش فراوانی که دارند و حرص و اشتیاق زاید الوصف به علم از آنان آشکار است در برابر چنین یاوه گویی هایی صبر و تحمل فراوانی از خود نشان می دهند.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در بیان ارزش بردباری از سوی دانشمندی که گرفتار جاهلان است می فرماید:
- ثَلاثٌ مِنْ مَكارِمِ الاَخْلاقِ فِى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ: اَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَكَ، وَتَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ، وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَيْكَ (نهج الفصاحه، ح ۱۲۸۸)
سه چيز در دنيا و آخرت از مكارم اخلاق است: از كسى كه به تو ظلم كرده درگذرى، با كسى كه با تو قطع رابطه كرده رابطه برقرار كنى، و با كسى كه با تو سبكسرى مىكند بردبارى نمايى.
و رسول الله ارزش حلم و بردباری را مانند پیامبری و نبوت، و انسان حلیم و بردبار را در ارزش عمل با پیامبران قابل سنجش دانسته و می فرماید:
- كادَ الْحَليمُ أَنْ يَكونَ نَبيّاً ( بحارالأنوار، ج۴۳،ص۷۰)
آدم بردبار به پيامبرى نزديك است.
حلیم از صفات الهی است، و خداوند در آیات متعددی خود را به این صفت نام برده است، مانند «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذًى وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ ﴿بقره:۲۶۳﴾ گفتارى پسنديده (در برابر نيازمندان) و گذشت (از اصرار و تندىِ آنان) بهتر از صدقه اى است كه آزارى به دنبال آن باشد، و خداوند بى نياز بردبار است»
امیرالمؤمنین علیه السلام حلیم بودن را از صفات عالم حقیقی دانسته و می فرماید:
- یا طالب العلم ان للعالم ثلاث علامات: العلم، والحلم، والصمت؛
و للمتکلف ثلاث علامات: ینازع من فوقه بالمعصیة، ویظلم من دونه بالغلبة، ویظاهر الظلمة (کافی، ج 1، ص37)
ای طالب علم! برای عالم سه نشانه است: علم، حلم، و سکوت، و برای عالم نما سه نشانه: با نافرمانی نسبت به مافوق خود کشمکش کند، و به وسیله چیرگی به زیردست خود ستم کند، و از ستمکاران پشتیبانی کند.
انسان دانشمند در برابر اهانت، بد زبانی و خشونت دیگران با آرامش و وقار برخورد می کند، چرا که اهانت و بد زبانی تنها از انسانهای جاهل سر می زند و به تعبیر قرآن « وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا ﴿فرقان:۶۳﴾ و بندگان خداى رحمان كسانى اند كه روى زمين به نرمى گام برمى دارند و چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند به ملايمت پاسخ مى دهند». حلم و بردباری نشانه علم است. مولوی می گوید:
با سیاست های جاهل صبر کن خوش مدارا کن به عقل «مِنْ لَدُنْ»
صبر با نااهل، اهلان را جلی ست صبر، صافی می کند هر جا دلی ست
آتش نمرود ابراهیم را صفوت آیینه آمد در جلا
جور کفر نوحیان و صبر نوح نوح را شد صیقل مرآت روح
امام صادق علیه السلام می فرماید:
- اطلبوا العلم وتزینوا معه بالحلم والوقار وتواضعوا لمن تعلمونه العلم وتواضعوا لمن طلبتم منه العلم ولاتکونوا علماء جبارین فیذهب باطلکم بحقکم (بحارالانوار، ج 2، ص 41)
در پی کسب دانش توام با حلم و وقار باشید و نسبت به شاگردان و اساتید خود متواضع و فروتن باشید و مانند علمای ستمگر نباشید، تا کارهای بد شما کارهای خوبتان را از بین ببرد.
از کوره در رفتن و عصبانیت در بحث، نشانه بی تقوایی است. این بردباری عالم نسبت به نادانی جاهلان اختصاصی به دانش دینی ندارد. یک پزشک در برابر سؤالات و سخنان جاهلانه دیگران باید بردبار باشد و با حلم پاسخ بدهد، یا یک مهندس، یا یک هنرمند، و یا هر کسی که در هر زمینه ای دارای دانش و تجربه است در برابر کسانی که آن تجربه و دانش را ندارند و اظهارات غیر عالمانه ای بیان می کنند نباید پرخاش کندو از کوره در برود.
یکی از مهمترین موارد بردباری عالم در برابر اظهار نظر جاهلان، در خانواده تحقق می یابد. آنگاه که پسر یا دختر جوانی در موردی اظهار نظر می کند که علم و تجربه مناسبی در آن مورد ندارد، پدر و مادر او که از دانش و تجربه در آن مورد برخوردار هستند نباید در برابر بحث و جدل های جاهلانه تندی و پرخاش کنند، بلکه باید با صبر و بردباری دانش و تجربه خود را به او منتقل کنند. همین مسئله در مورد زن و شوهر، یا دو همکار هم تحقق پیدا می کند.
فرد با تقوا مظهر علم و حلم است. صبر و بردباری در برابر جاهل از مظاهر تقوا و پرهیزگاری است.