خطیب: حجت الاسلام والمسلمین دکتر مفتح امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ
تاریخ : 06.12.2019
بسم الله الرحمن الرحيم
اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ
قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
ثم الصلاه و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
هفتمین نشانه متقین:
- وَ تَجَمُّلًا فِي فَاقَةٍ،
و آراستگى در عين تهيدستى،
این کلام امیرالمؤمنین نقطه مقابل «قَصْداً في غِنىً» و تکمیل کننده آن است. از این دو سخن امیرالمؤمنین دانسته می شود که پرهيزگاران نه به هنگام غنا و ثروتمندی به تبذير و اسراف و طغيان می پردازند، و نه به هنگام فقر زبان به شکوه و شکايت مى گشايند. تعبير به «تجمّل» به این معنا است که آنها هر چند فقير و نادار باشند، ظاهر خود را حفظ کرده، و اظهار نیاز نمی کنند. این حالت اهل تقوی همان است که قرآن کریم مى فرمايد:
- لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ﴿بقره:۲۷۳﴾
(اين صدقات) براى آن (دسته از) نيازمندانى است كه در راه خدا فرومانده اند، و نمى توانند (براى تأمين هزينه زندگى) در زمين سفر كنند. از شدّت خويشتندارى، فرد بى اطلاع، آنان را توانگر مى پندارد. آنها را از سيمايشان مى شناسى. با اصرار، (چيزى) از مردم نمى خواهند.
تجمّل در قرآن و حدیث
تجمّل به معنای زیور بستن، آذین کردن و خود آراستن است. و به آنچه که موجب نشان دادن شأن و شکوه و زیبایی باشد تجمل گویند. خداوند متعال به عنوان یک قانون همیشگی که شامل تمام اعصار و قرون می شود دستور می دهد که:«يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ؛ ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود داشته باشید. (اعراف:31)»
این جمله از کلام الهی می تواند هم اشاره به «زینت های جسمانی» باشد که شامل پوشیدن لباسهای مرتب و پاک و تمیز، و شانه زدن موها، و به کار بردن عطر و مانند آن می شود، و هم شامل «زینت های معنوی»، یعنی صفات انسانی و ملکات اخلاقی و پاکی نیت و اخلاص.
در آیه بعد، خداوند با لحن شدیدتری به پاسخ آنها که گمان می برند تحریم زینتها و پرهیز از غذاها و روزیهای پاک و حلال، نشانه زهد و پارسایی و مایه قرب به پروردگار است، می پردازد و می فرماید:
- قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ﴿اعراف:۳۲﴾
[اى پيامبر] بگو زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده و [نيز ] روزی هاى پاكيزه را چه كسى حرام گردانيده؟ بگو اين [نعمتها] در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده اند و روز قيامت [نيز] خاص آنان مى باشد.
در مورد استفاده از انواع زینتها، اسلام مانند تمام موارد، حدّ اعتدال و میانه روی را انتخاب کرده است و استفاده از زیباییهای طبیعت، لباسهای زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطرها و بوهای خوش و … نه تنها مجاز شمرده شده بلکه به آن توصیه و سفارش نیز شده است.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:
- إنَّ اللّهَ تَعَالی جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ یُحِبُّ أنْ یَرَی أثَرَ نِعْمَتِهِ عَلَی عَبْدِهِ (میزان الحکمه،ج2، ص2463)
خداوند متعال زیباست و زیبایی را دوست دارد و خواستار آن است که اثر نعمت خود را در بنده اش ببیند.
در همین زمینه امام جعفر صادق علیه السلام نیز فرموده است:
- إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجْمِیلَ، وَ یَکْرَهُ الْبُؤسَ وَ التَّباؤسَ؛ فَإنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إذا أنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً أحَبَّ أنْ یَرَی عَلَیهِ أثَرَها.
خداوند زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و بینوایی و قیافه فقرآلود را ناخوش می دارد. هرگاه خداوند به بنده ای نعمتی دهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند.
در این هنگام یکی از یاران حضرت سؤال نمود: چگونه؟ حضرت در پاسخ وی فرمود:
- یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ، وَ یُطَیِّبُ ریحَهُ، وَ یُحَصِّصُ دَارَهُ، وَ یَکنِسُ أفْنیَتَهُ. (بحارالانوار، ج76، ص141)
لباس تمیز می پوشد؛ خود را خوشبو کرده و عطر می زند؛ خانه و کاشانه را نیکو و زیبا می سازد؛ جلوی در خانه را جارو می کند.
در حدیث دیگری نیز امام صادق ـ علیه السلام ـ امر فرمود:
- ألْبِسْ وَ تَجَمَّلْ، فَإنّ اللّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمَالَ، ولْیَکُنْ مِنَ الْحَلالِ (وسائل الشیعه، ج3، ص340)
لباس زیبا بپوش؛ زیرا خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد، اما باید حلال باشد.
نکته جالبی که امام در این حدیث بر آن تأکید می کند آن است که بایستی آدمی ظاهر خود را آراسته نماید و لباس زیبا و مناسب بپوشد، اما این آراستگی لازم است از راه حلال باشد، نه آن که به هر قیمتی ـ هر چند از راه حرام و غیر مشروع ـ انسان ظاهر خود را بیاراید.
آن حضرت در روایتی فرموده است که پیامبر اکرم مردی را دید که موهای سرش ژولیده، لباسش کثیف و چرکین، و سر و وضعش پریشان و به هم ریخته بود، به او فرمود که بهره بردن از نعمتهای الهی و نمایاندن نعمت جزء دین است (کافی، ج6، ص439(. پیامبر اکرم تأکید می کند:
- انَّ اللّه تَعالی یحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذا خَرَجَ إِلی إخْوانِهِ أَنْ یتَهَیا لَهُمْ وَ یتَجَمَّلَ (مكارم الأخلاق، ص34)
خدای تعالی دوست دارد وقتی بنده اش نزد برادران خود می رود با هیأت و ظاهری پرداخته و آراسته برود.
تجمّل و آراستگی معنوی و اخلاقی
در احادیث و آثار بزرگان دین، تجمل صورت و سیرت، آراستن جسم و جان در کنار هم و آمیخته به یکدیگر بیان شده است. به عبارت دیگر جمال و تجمل بر ظاهر و باطن و صورت و معنا هر دو اطلاق می گردد. جامه زیبا بر کالبدی که حامل انواع زشتی های اخلاقی است، هرگز زیبنده نیست. جمال معنوی و اخلاقی یکی از مهم ترین ارکان زیبایی بشر است.
زیبایی کامل و جامع آن است که سیمای جسم و جان هر دو جمیل و نیکو باشد. امیرالمؤمنین در این باره می فرماید: «امتیاز مرد به عقل اوست و زیبایی اش به مردانگی و فضایل اخلاقی.»(غررالحکم، ص759)
اعتدال و میانه روی در تجمل
اسلام در استفاده از انواع زینتها ـ همچون تمامی موارد ـ حد اعتدال و میانه روی را برگزیده و هرگونه افراط و تفریط را مردود شمرده است. برخلاف برخی که استفاده از زینتها را هر چند به صورت معتدل، مغایر زهد و پرهیزکاری می پندارند، یا کسانی که به حد تجمل پرستی و رفاه طلبی و افراط می رسند و به هرگونه عمل نادرستی برای رسیدن به این هدف اقدام می کنند.
بنابراین شایسته است انسان مؤمن در هر شرایط مالی که قرار دارد و در عین حفظ ساده زیستی، به ظاهر و سر و وضع خود برسد و تلاش کند تا بین سیرت و صورت زیبا جمع کند و آراستگی معنوی و باطنی را با آراستگی ظاهری و تمیزی و پاکیزگی درهم آمیزد، به ویژه هنگام عبادت و حضور در محضر باری تعالی، و بالاخص در مسجد که خانه خدا محسوب می شود و در اجتماع با آراسته کردن ظاهر، معطر نمودن خویش، شانه زدن موهای سر، مسواک کردن، و لباس پاکیزه حاضر شود تا ذهنیتی مثبت و خوشایند در بین افراد جامعه نسبت به مؤمنان و اجتماع کنندگان در مساجد ایجاد شود و خود الگویی برای دیگر افراد در این زمینه باشد.
آنچه در اسلام از آن نهی شده است، «تجمل پرستی» و «اتراف» و «رفاه زدگی» و گرایش افراطی به ظواهر دنیوی و غفلت از آراستگی های درونی و معنوی است.