بسم الله الرحمن الرحیم
اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
ثم الصلاه و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
پانزدهمین نشانه متقین:
- وَ يُصْبِحُ وَ هَمُّهُ الذِّكْرُ،
شب را به روز مى آورد و تمام فكرش ياد خدا است،
علامت دیگر اهل تقوا ذاکر بودن ایشان است. متّقین روز را با ذکر خدا آغاز می کنند. یاد خدا در ساعات آغازین روز، جایگاه ویژه ای در جلب رزق و روزی دارد، و اساساً خوابیدن در این ساعت از روز کراهت داشته و مانع از برکت در روزی می شود. امام رضا علیه السّلام درباره آیه کریمه «فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً؛ و سوگند به فرشتگانى كه كارها را تقسيم مى كنند (ذاریات:۴)»، می فرماید: «الْمَلَائِكَةُ تُقَسِّمُ أَرْزَاقَ بَنِي آدَمَ مَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ يَنَامُ فِيمَا بَيْنَهُمَا يَنَامُ عَنْ رِزْقِهِ؛ ملائکه ارزاق فرزندان آدم را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید (از اذان صبح تا طلوع آفتاب) تقسیم می کنند پس هر کس ما بین این دو زمان را بخوابد از رزق خود محروم می شود. (منلايحضرهالفقيه، ج١، ص٥٠٤)».
در روایات به ذکر و دعا بین الطلوعین سفارش بسیاری شده است. امام مجتبی علیه السّلام از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نقل می کند که فرمود: «مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَ جَلَسَ فِي مَجْلِسِهِ يَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ سَتَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ النَّارِ سَتَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ النَّارِ سَتَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ النَّارِ ثَلَاثاً؛ هر کس نماز صبح را بخواند و در جای خود بنشیند و تا طلوع آفتاب ذکر خدای عزّ و جلّ را به جا آورد، خداوند عزّ و جلّ او را از آتش جهنّم مستور می دارد، و این جمله را سه بار تکرار فرمود. (الأمالي( للصدوق)، ص٥٧٦)».
ذکر در قرآن
در آیات فراوانی از قرآن کریم از ذکر خدا سخن به میان آمده است. در برخی از این آیات دستور به ذکر داده شده است:
- يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً؛ وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً (احزاب:٤١-٤٢)
اى كسانى كه ايمان آوردهايد! خدا را بسيار ياد كنيد؛ و صبح و شام او را تسبيح گوييد.
و در آیاتی دیگر در وصف اولو الالباب (صاحبان خِرَد) می فرماید:
- إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ؛ الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ (آل عمران:١٩٠-١٩١)
مسلماً در آفرينش آسمان ها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى (روشنى) براى خردمندان است؛ همان ها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده اند، ياد مى كنند و در اسرار آفرينش آسمان ها و زمين مى انديشند (و مى گويند:) بار الها! اين ها را بيهوده نيافريده اى! منزّهى تو! ما را از عذاب آتش نگاه دار.
در دسته ای از آیات قرآن کریم، ذکر خداوند نشانه اهل تقوا شمرده شده است:
- إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ (اعراف:٢٠١)
پرهيزگاران هنگامى كه گرفتار وسوسه هاى شيطان شوند، به ياد (خدا و پاداش و كيفر او) مى افتند و (در پرتو ياد او، راه حق را مى بينند و) ناگهان متوجه مى گردند.
در این آیه به نکته دقیقی اشاره شده است. نتیجه ذکر پروردگار به هنگام هجوم شیاطین، بصیرتی است که خدای متعال به اهل تقوا عنایت می کند. بصیرت محصول زیرکی و هوش زیاد نیست، بلکه این تقوا و ذکر خداست که انسان در پرتو آن از ناحیه پروردگار صاحب بصیرت می شود.
این قدر گفتیم باقی فکر کن فکر اگر جامد بود رو ذکر کن
ذکر آرد فکر را در اهتزاز ذکر را خورشید این افسرده ساز
دسته دیگری از آیات قرآن کریم، کسالت و دوری از ذکر خدا را از نشانه های منافقین دانسته است:
- إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَلِيلاً (نساء:١٤٢)
منافقان مى خواهند خدا را فريب دهند در حالى كه او آن ها را فريب مى دهد و هنگامى كه به نماز برمى خيزند، با كسالت برمى خيزند و در برابر مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى نمايند.
طائفه ای از آیات قرآن به بیان آثار سوء دوری از ذکر می پردازد:
- وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ (زخرف:٣٦)
و هر كس از ياد خدا روى گردان شود شيطان را به سراغ او مي فرستيم، پس همواره قرين اوست.
- وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى (طه:١٢٤)
و هر كس از ياد من روى گردان شود، زندگى تنگى خواهد داشت و روز قيامت، او را نابينا محشور مى كنيم.
و دسته دیگری از آیات قرآن کریم از دسیسه های شیطان برای جدایی انسان از یاد خدا سخن می گوید:
- إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (مائده:٩١)
شيطان مى خواهد به وسيله شراب و قمار، در ميان شما عداوت و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد. آيا (با اين همه زيان و فساد، و با اين نهى أكيد) خوددارى خواهيد كرد؟!
ذکر در روایات
در روایات فراوانی معصومین علیهم السّلام به مبحث ذکر و یاد خدا می پردازند. برخی از روایات به فضیلت و اهمّیّت ذکر می پردازند و گروهی دیگر ثمرات آن را بیان می کنند. فیض کاشانی در المحجّة البیضاء به نقل از رسول خدا صلّی الله علیه و آله می نویسد: «ما عَمِلَ ابنُ آدمَ مِن عَمَلٍ أنجی لَهُ مِن عَذابِ اللهِ مِن ذِکرِ اللهِ تعالی؛ فرزند آدم عملی انجام نداده که برای نجات او از عذاب خدا مؤثّرتر از ذکر خدای تعالی باشد. (المحجّة البیضاء: ج٢، ص٢٦٧)»
و باز رسول اکرم صلوات الله علیه و آله فرمود: «مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ اللَّهِ أَحَبَّهُ اللَّهُ؛ هر کس که زیاد یاد خدا کند خداوند دوستش می دارد. (الزهد، ص٥٥) ».
