اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
بیست و یکمین نشانه متقین:
- تَرَاهُ قَرِيباً أَمَلُهُ،
او را می بینی در حالی که آرزويش نزديك است،
«طول أمل» و یا «آرزوهای دور و دراز» از نقاط ضعف انسان است که منشأ بسیاری از بیماری های نفسانی می گردد. البته اصل وجود «آرزو» برای انسان، نعمتی الهی است، زیرا اگر آرزوئی نبود بسیاری از کوشش های بشر انجام نمی شد. پیامبر اکرم می فرماید: «الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِي، وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ مَا أَرْضَعَتْ أُمٌّ وَلَداً وَ لَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً؛ آرزو، رحمتی است براى امّت من و اگر آرزو نبود هيچ مادرى فرزندی را شير نمى داد و هيچ باغبانى درختی نمى كاشت. (نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، ص٢١)»
آرزو، چنانچه تبدیل به «هدف» شده و با برنامه ریزی همراه گردد، می تواند انسان را به بالاترین مقاصد برساند. به قول متنبّی نباید هدف را کوچک گرفت، و به کمتر از ستاره ها نباید راضی شد:
إِذا غامَرتَ في شَرَفٍ مَرومٍ فَلا تَقنَع بِما دونَ النُجومِ
فَطَعمُ المَوتِ في أَمرٍ صَغيرٍ كَطَعمِ المَوتِ في أَمرٍ عَظيمِ
لکن باید مراقب بود آرزوهایی که انسان را به حرکت و تلاش وا می دارد از حدّ معقول فراتر نرفته و او را به محبّت دنیا گرفتار نسازد. قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُم؛ كسانى كه بعد از روشن شدن هدايت براى آن ها، پشت به حق كردند، شيطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است. (محمّد:٢٥)». «أَمْلى لَهُم» از ماده «املاء» به معنی ایجاد طول امل و آرزوهای دور و دراز است كه انسان را به خود مشغول داشته و از حق باز مى دارد.
و نیز می فرماید: «ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَ يَتَمَتَّعُوا وَ يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ؛ بگذار آن ها بخورند، و بهره گیرند، و آرزوها آنان را غافل سازد ولی به زودی خواهند فهمید. (حجر:٣)». این آیه در باره انسان هایی است که جز لذّت مادى چیزى نمى فهمند و هر حركتى دارند براى رسیدن به همين لذّت هاست. تعبیر به «ذَرْهُمْ» (آنها را رها كن) در آیه نشان مى دهد كه اين گروه تا وقتی آرزوهای بلند داشته باشند، اميدى به هدايتشان نيست وگرنه پيامبر اکرم هرگز مأمور نمى شد آن ها را به حال خود رها کند.
انسان هائی که آرزوهای دور و درازی دارند در حالی می میرند که حسرتِ دست نیافتن به بسیاری از آرزوهایشان، ایشان را آزرده ساخته و به همین جهت دل کندن از دنیا برایشان بسیار سخت است. امیرالمؤمنین می فرماید: «إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ بِطُولِ آمَالِهِمْ وَ تَغَيُّبِ آجَالِهِمْ حَتَّى نَزَلَ بِهِمُ الْمَوْعُودُ الَّذِي تُرَدُّ عَنْهُ الْمَعْذِرَةُ وَ تُرْفَعُ عَنْهُ التَّوْبَةُ وَ تَحُلُّ مَعَهُ الْقَارِعَةُ وَ النِّقْمَةُ؛ آنان كه پيش از شما بودند تنها در اثر آرزوهاى طولانى و پنهان بودن سر آمد زندگیشان هلاك شدند، تا آن كه آن چه وعده داده شده بود فرا رسيد، مرگى كه عذرها را رد مى كند و با فرا رسيدنش درهاى توبه بسته مى شود، و حوادث سخت و مجازات ها با آن فرو مى بارد. (نهج البلاغة (صبحي صالح)، ص٢٠٥)».
طولانی شدن آرزوها در نظر اولیاء خدا بسیار ترسناک تر و خطر آفرین تر از آن است که به فکر مردم بیاید. امیرالمؤمنین چهره واقعی آرزوی طولانی را بسیار ترسناک ترسیم نموده و می فرماید: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ [اثْنَتَانِ] اثْنَانِ اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ فَأَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِي الْآخِرَة؛ ای مردم! به درستی که ترسناک ترین چیزی که بر شما از آن می ترسم دو چیز است: تبعیّت از هوای نفس و طولانی شدن آرزو، امّا تبعیّت از هوای نفس از پیمودن راه حق باز می دارد و امّا طولانی شدن آرزو باعث فراموش کردن آخرت می گردد. (نهج البلاغة (صبحي صالح)، ص٨٣)».
بعضی از نتایج آرزوهای دور و دراز
- بد کرداری
افرادی که آرزوهای بلند دارند برای آنها هدف نهائی رسیدن به این آرزوهاست. لذا برای رسیدن به این آرزوها از هر کاری درست یا نادرست دریغ نمی کنند.
امیرالمؤمنین می فرماید: «مَنْ أَطَالَ أَمَلَهُ سَاءَ عَمَلُهُ؛ كسى كه آرزوى طولانى داشته باشد، عملش بد خواهد شد. (الخصال، ج١، ص١٥)».و نیز می فرماید: «أَطْوَلُ النَّاسِ أَمَلًا أَسْوَؤُهُمْ عَمَلًا؛ در میان مردم کسی که از همه آرزویش طولانی تر است عملش بدتر خواهد بود. (عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، ص١٢٠)».
لذا اهل تقوا با کوتاه نمودن آرزوهایشان خود را از دل بستگی های مادی رهانیده و اعمالشان را پاکیزه می سازند. در روایتی از امیر مؤمنان علیه السّلام می خوانیم: «مَنْ قَصُرَ أَمَلُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ؛ هرکس آرزویش کوتاه شود، عملش نیک می گردد. (عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، ص٤٤٩)».
- ناشکری
کسی که به آرزوهای بزرگ و طولانی مبتلا شده باشد، هر نعمتی پائین تر از آن چه آرزو دارد را کوچک می شمارد و از آن لذّت نمی برد، و نسبت به نعمتهای الهی ناسپاس خواهد بود. لذا در روایتی از امیرالمؤمنین آمده است: «تَجَنَّبُوا الْمُنَى فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِبَهْجَةِ نِعَمِ اللَّهِ عِنْدَكُمْ وَ تُلْزِمُ اسْتِصْغَارَهَا لَدَيْكُمْ وَ عَلَى قِلَّةِ الشُّكْرِ مِنْكُم؛ از آرزوهاى دراز پرهیز کنید كه زيبايى و شادمانی نعمت هاى خداوند را نزد شما مى برد و آن ها را در نظرتان كوچك مى سازد و به كمى شكر (و ناسپاسی) از سوى شما منجر مى شود. (تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص٣١٤)».
- قساوت قلب و دوری از خدا
آرزوی دراز باعث قساوت قلب می شود و قساوت قلب، انسان را از شیرینی قُرب خدا محروم می سازد. در مناجاتی که موسی علیه السّلام با خدای متعال داشت، پروردگار متعال به او فرمود: «يَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِي الدُّنْيَا أَمَلَكَ فَيَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ الْقَاسِي الْقَلْبِ مِنِّي بَعِيدٌ؛ ای موسی! آرزویت را در دنیا طولانی مکن که اگر چنین کنی قلبت قسیّ می شود (سنگ دل می شوی) و کسی که قسیّ القلب باشد از من دور است. (كافي، ج٢، ص٣٢٩)».
اهل تقوا برای دستیابی به قرب الهی، از آرزوهای دور و دراز پرهیز کرده و تنها به خدای سبحان دل می بندند.
عمر ابد پیش من هست زمان وصال زانک نگنجد در او هیچ زمانی مرا
بیست هزار آرزو بود مرا پیش از این در هوسش خود نماند هیچ امانی مرا
