اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
بیست و چهارمین نشانه متقین:
- قَانِعَةً نَفْسُهُ،
نفسش را قانع می بینی،
قناعت در لغت و اصطلاح، به معنای: به اندك اكتفا كردن و راضى بودن به داده های خدای متعال است. (العین، ج۱، ص۱۷۰). برای قناعت در روایات و سخنان امامان معصوم فوائد متعددی برشمرده شده است:
- بهشت و رضوان الهی: امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «مَنْ رَضِيَ مِنَ اللَّهِ بِالْيَسِيرِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِيَ اللَّهُ مِنْهُ بِالْقَلِيلِ مِنَ الْعَمَل؛ هر کس به رزق اندک خداوند رضایت داشته باشد، خدا نیز از عمل کم او راضی می گردد.» (مكارم الأخلاق، ص١٤٨). امام صادق علیه السّلام نیز می فرماید: «مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ ابْنَ آدَمَ كُنْ كَيْفَ شِئْتَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ مَنْ رَضِيَ مِنَ اللَّهِ بِالْقَلِيلِ مِنَ الرِّزْقِ قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ الْيَسِيرَ مِنَ الْعَمَلِ…؛ در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! هر گونه می خواهى باش، هر طور باشى همان طور با تو برخورد خواهد شد، هر كس به روزى اندك خدا راضى شود، خدا (هم) ازعمل کم او راضی می گردد …»(كافي، ج٢، ص١٣٨)
انسان هر قدر هم به عبادت خداوند بپردازد، قادر نخواهد بود حقّ مقدار اندکی از نعمت های پروردگار را به جا آورد، (هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیات است و چون برمی آید مفرّح ذات، پس در هر نفسی دو نعمت است و بر هر نعمت شکری واجب.)
از دست و زبان که برآید کز عهده شکرش بدر آید
طبق این روایات و سخنان معصومین، یکی از فوائد قناعت این است که خدای متعال را با وجود اعمال خیر و عبادات کم و ناقابل، از بنده سراپا گناه و تقصیر خویش راضی می سازد و رضوان خدا بالاترین نعمت بهشت است.
- آرامش در زندگی: امام صادق علیه السّلام در ادامه روایت قبل می فرماید: «وَ مَنْ رَضِيَ بِالْيَسِيرِ مِنَ الْحَلَالِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ …؛ و هرکس به حلال اندك راضی گردد هزينه زندگیش کم و سبك می شود….» (كافي، ج٢، ص١٣٨)
امروزه بار سنگین مخارج زندگی بسیاری از مردم دنیا را آزرده کرده است. بسیاری به خاطر فشارهای زندگی دچار افسردگی و بیماری های روحی شده و به استفاده افراطی از داروهای آرام بخش رو آورده اند. وقتی روان انسان به هم ریخته و آرامش خود را از دست می دهد، تمام اعضاء و جوارح انسان از حالت عادی و طبیعی خود شده و همین امر سبب بروز بیماری های مختلف جسمی نیز می گردد. قناعت موجب کم خرجی و راحتی در زندگی می شود و همین امر جهشی است برای پرواز در اوج آسمان کمال و سعادت. امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «لَا كَنْزَ أَغْنَى مِنَ الْقَنَاعَةِ وَ لَا مَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَةِ مِنَ الرِّضَى بِالْقُوتِ وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَةِ الْكَفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ وَ تَبَوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ وَ الرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ النَّصَبِ وَ مَطِيَّةُ التَّعَبِ؛ گنجى بى نياز كننده تر از قناعت نیست و هيچ چيزى براى نابودى فقر بهتر از رضایت به اندازه نیاز نمی باشد، و هر کس كه به مقدار نياز اكتفا كند، به آسايش و راحتى دست يافته و وسعت و آرامش را به دست آورده است و رغبت به دنیا كليد رنج و بلا و مَركب سختی و ناراحتى است.( نهج البلاغة (صبحي صالح)، ص٥٤٠) ».
- کسب زیبا و پاکیزه: امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «ثَمَرَةُ الْقَنَاعَةِ الْإِجْمَالُ فِي الْمُكْتَسَبِ وَ الْعُزُوفُ عَنِ الطَّلَبِ؛ ثمره و نتیجه قناعت کردن زیبائی در کسب و کار و ترک نمودن درخواست از دیگران است. (عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، ص٢٠٨)».
عامل بسیاری از کج روی ها در به دست آوردن مال، حرص ورزیدن نسبت به کسب درآمد بیشتر است. انسان حریص، چون کسبِ حلال خود را برای تحصیل درآمد بیشتر کافی نمی بیند، از طرق غیر شرعی سعی در مال اندوزی می نماید. بدین وسیله کاسبی خود را به مال حرام، فریب، دروغ و انواع گناهان و اعمال زشت دیگر آلوده می سازد، در حالیکه اگر به روزی حلال و اندک خود راضی بود، به این همه فساد و آلودگی مبتلا نمی شد و کاسبی خود را زشت و آلوده به معاصی نمی نمود.
- بی نیازی: امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «ثَمَرَةُ الْقَنَاعَةِ الْغَنَاءُ؛فایده قناعت کردن بی نیازی است.( عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، ص٢٠٨)».
امام صادق عليه السّلام فرمود: یکی از اصحاب پيامبر وضع زندگيش سخت شد. همسرش به او گفت: كاش خدمت پيغمبر مي رفتى و از ایشان چيزى (کمکی) مي خواستى.
مرد خدمت پيامبر اکرم آمد و چون حضرت او را ديدند، فرمودند: هر كه از ما چیزی بخواهد به او می دهیم و هر كه بى نيازى جويد (قناعت کند و ابراز نیاز ننماید) خداوند بى نيازش می كند، مرد با خود گفت: مقصود حضرت جز من نيست، پس به سوى همسرش برگشت و او را (از جریان) با خبر کرد. زن گفت: رسول خدا هم بشر است (و از وضع تو بی خبر است) ایشان را از وضع خود مطّلع کن.
مرد خدمت حضرت آمد و چون حضرت او را ديدند، (باز) فرمودند: هر كه از ما بخواهد به او عطا می كنيم و هر كه بى نيازى پیشه کند، خدا بى نيازش سازد، و تا سه بار آن مرد چنين كرد.
سپس رفت و وسیله ای عاريه گرفت و به سمت كوهستان رفت. بالاى كوه رفت و قدرى هيزم بريد و آورد و فروخت، فردا هم رفت و هيزم بيشترى آورد و فروخت و پیوسته كار مي كرد و پس انداز مي نمود تا بتدریج ثروتمند و بى نياز شد. آن گاه خدمت پيغمبر آمد و گزارش داد كه چگونه براى درخواست آمده بود و چه از ایشان شنيده بود. پیامبر اکرم فرمودند: من كه به تو گفتم: هر كه از ما بخواهد به او عطا می كنيم و هر كه بى نيازى جويد خدا بى نيازش می كند.(كافي، ج٢، ص١٣٩)
امام صادق علیه السّلام می فرماید: «مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَى النَّاسِ؛ هر کس به آن چه خداوند روزیش نموده قناعت کند، همانا او از بی نیازترین مردم است.(كافي، ج٢، ص١٣٩)».
- عزّت نفس: انسان های حریص و طمع کار برای رسیدن به آرزوهایشان، در برابر صاحبان قدرت و ثروت اظهار عجز نموده و دچار تملّق و چاپلوسی می شوند که موجب ذلّت نفس و تخریب شخصیت آن ها می شود. به همین جهت امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «الطَّامِعُ فِي وِثَاقِ الذُّلِّ؛انسان طمع کار همیشه خوار و بی مقدار است.(نهج البلاغة (صبحي صالح)، ص٥٠٨)». امّا فرد قانع هرگز خود را نیازمند به دیگران نمی بیند و خود را در برابر دیگران خوار و کوچک نمی سازد، به همین جهت همیشه عزیز و آبرومند است. امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «ثَمَرَةُ الْقَنَاعَةِ الْعِزُّ؛ثمره و فایده قناعت، عزّت است. (عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، ص٢٠٨)».
كاسه چشم حريصان پر نشد تا صدف قانع نشد پر دُر نشد
