اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
سی اُمین نشانه متقین:
- يَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَهُ، وَ يُعْطِي مَنْ حَرَمَهُ، وَ يَصِلُ مَنْ قَطَعَهُ،
ستمكار را می‌بخشد، و به آنکه محرومش ساخته عطا می‌کند، با آن‌کس كه پيوندش را قطع كرده می‌پیوندد،
یعنی اگر کسی به تو ستم کرد، به هنگام نیاز تو را محروم ساخت و با تو قطع رابطه کرد، تو نه تنها با او مقابله به مثل نکن بلکه به بهترین و زیباترین شکل ممکن برخورد نما. ستم او را با نیکی پاسخ بده و به هنگام گرفتاری و نیاز از او غافل مشو و با وجود آنکه او با تو قطع رابطه کرده تو قدم جلو بگذار و برای ایجاد ارتباط دوباره تلاش کن.
گذشت نسبت به کسی که به انسان ظلم و بدی کرده است برخاسته از صفت شجاعت است، زیرا او از ظلمِ ظالم می‌گذرد درحالی‌که قدرت دارد تا از او انتقام بگیرد؛ و نیز عطا کردن به کسی که او را محروم داشته، نتیجه سخاوت است؛ و پیوند یافتن با فردی که از انسان قطع پیوند نموده است هم نشانه‌ی عفّت است و هم شجاعت.
این صفات نشان‌گر روح بزرگ و نفس تربیت‌یافته‌ای است که در برابر رفتارهای ناروای دیگران متأثّر نشده و بر اساس انتقام‌جوئی از دایره اخلاق و عقلانیت خارج نمی‌شود.
در قرآن کریم آیات زیادی درباره عفو و گذشت آمده است، از آن جمله پروردگار متعال می‌فرماید:
- خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِين. (اعراف:۱۹۹)
عفو را فرا گير و به نيكى امر كن و از جاهلان روی گردان.
- وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ. (نور:۲۲)
آن‌ها بايد عفو كنند و چشم بپوشند آيا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد؟!
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که دعوت به قصاص و مقابله‌ی به مثل در حیطه شرع و قوانین الهی می‌کند؛ و می‌فرماید: «فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ؛ هر كس به شما تجاوز كرد، همانند آن بر او تعدّى كنيد! و از خدا بپرهيزيد (زیاده‌روی نکنید) و بدانيد خدا با پرهيزكاران است. (بقره:۱۹۴)» حال این سؤال مطرح می‌شود که آیات قصاص چگونه با آیاتی که سفارش به عفو و گذشت می‌کند قابل‌جمع است؟
خدای سبحان به کسانی که مورد ظلم واقع‌شده‌اند این حق را می‌دهد که ظالم را مورد قصاص و تلافی خود (آن‌هم در محدوده شرع مقدّس) قرار دهند بدون آنکه زیاده‌روی و افراطی در گرفتن حق صورت بگیرد ولی درعین‌حال آن‌ها را به امری بالاتر و ارزنده‌تر دعوت می‌کند که در غالب موارد هم موجب اصلاح شخص خاطی می‌شود و هم باعث خودسازی و ارتقاء مراتب معنوی فرد مظلوم می‌گردد و آن چیزی جز عفو و گذشت نیست. زیرا گذشت به هنگامی‌که انسان قدرت بر انتقام دارد نوعی مبارزه با نفس و روح انتقام‌جوئی است که باعث تقویت ایمان و تقوا در نهاد انسان می‌شود.
قرآن کریم در یک دستور کلّی به رسول گرامی اسلام که اسوه تمامی مسلمین است، می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ؛ بدى را به بهترين راه و روش دفع كن (و پاسخ بدى را به نيكى ده) (مومنون:۹۶)». و در سوره مبارکه فصّلت نتیجه این برخورد کریمانه را خود پروردگار متعال این‌گونه بیان می‌فرماید: «وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ. هرگز نيكى و بدى يكسان نيست، بدى را با نيكى دفع كن، ناگاه (خواهى ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمنى است، گويى دوستى گرم و صميمى است!(فصلت:۳۴)»
اثر این رفتار کریمانه آن است که در غالب موارد با پشیمانی و تنبّه انسان خطاکار، دل‌ها را نرم نموده، کدورت‌ها را مرتفع ساخته و دشمنی و افتراق را به دوستی و محبّت مبدَّل می سازد. امّا این بزرگواری و رفتار سنجیده کار هر کسی نیست و تنها از افراد خود ساخته ای بر می آید که نفس خود را برای همچون مواقعی تربیت نموده اند. در ادامه آیه سوره فصّلت این حقیقت به خوبی بیان شده است: «وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ؛ امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند به اين مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند به آن نايل نمى گردند. (فصلت:۳۵)»
امیر المؤمنین این سه صفت را از علائم و ویژگی های اهل تقوا بر شمرده اند. رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرماید:
أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى خَيْرِ أَخْلَاقِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ؟ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ.
آیا شما را بر بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمائی نکنم؟ (بهترین اخلاق دنیا و آخرت آن است که) با کسی که از تو بریده (و رابطه اش را قطع کرده) پیوند بر قرار کنی و به کسی که تو را محروم ساخته عطا کنی و از کسی که به تو ظلم کرده گذشت نمائی. (كافي، ج٢، ص١٠٧)
مؤمنینی که دارای این سه خصلت هستند روز قیامت با عزّتی وصف نشدنی در صحنه محشر حاضر می شوند. و از ثمرات این سه صفت که در روایات ائمّه علیهم السّلام بدان تصریح شده است این است که موجب عزّت صاحب خود می شوند. امام باقر علیه السّلام می فرماید: «ثَلَاثٌ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلَّا عِزّاً: الصَّفْحُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَهُ وَ الصِّلَةُ لِمَنْ قَطَعَهُ؛ سه چیز است که زیاد نمی کند مگر عزّت فرد مسلمان را: گذشتن از کسی که به او ظلم نموده، و عطا کردن به کسی که محرومش نموده، و پیوند بر قرار کردن با کسی که با او قطع رابطه کرده است. (كافي، ج٢، ص١٠۹) ».
