اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
خطیب: حجت الاسلام والمسلمین دکتر مفتح
امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ
سی و دومین نشانه متقین:
- بَعِيداً فُحْشُهُ لَيِّناً قَوْلُهُ،
سخن زشت و خشونت آميز از او دور، و گفتارش نرم و ملايم است،
برخورد اهل تقوا با همه مردم با زبان خوب و تعبيرات محبّت آميز است و خشونت در گفتار و سخنان زشت از آن ها دور است. نه تنها چنين سخنانى نمى گويند، بلكه با آن ها فاصله زيادى دارند. امام صادق عليه السّلام در پاسخ اين كه حدّ حسن خلق چيست؟ می فرماید: «تُلِينُ جَنَاحَكَ وَ تُطِيبُ كَلَامَكَ وَ تَلْقَى أَخَاكَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ. حدّ حسن خلق اين است كه نرم خو باشى و سخنت را پاك و پاكيزه كنى و برادرت را با چهره گشاده ملاقات نمايى.( الكافي، ج٢، ص١٠٣)»
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در بیان شدّت کراهت خداوند نسبت به شخص فحّاش می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَى كُلِّ فَحَّاشٍ بَذِيءٍ قَلِيلِ الْحَيَاء لَا يُبَالِي مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ لَهُ؛ همانا خداوند بهشت را حرام کرده است بر هر فحش دهنده ناسزاگوی کم حیائی که از گفتن هر کلامی و هر چه به او گفته شود باکی ندارد.( الكافي، ج٢، ص۳۲۳)»
فحش و ناسزا حربه افرادی است که از شخصیت و ظرفیت پست و پائینی برخوردار هستند، چنانچه امام باقر علیه السّلام فرمود: «سِلَاحُ اللِّئَامِ قَبِيحُ الْكَلَامِ؛ سلاح افراد پست و لئیم کلمات و جملات زشت و ناپسند است. (كشف الغمّة في معرفة الأئمة، ج٢، ص١٢١)».و به همین خاطر نزد عقلاء و افراد باشخصیت و صالح جامعه جایگاهی ندارند چون از سنخ آن ها نیستند. در واقع زبان انسان از درون او خبر می دهد، اگر درون انسان با صفا و نورانی باشد کلماتی که بر زبانش جاری می شود پاک و زیبا و چنان چه درونی آلوده و ظلمانی داشته باشد جملات او نیز آلوده و زشت خواهد بود.
امیر المؤمنین می فرماید: «الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ؛ انسان زیر زبانش پنهان شده است. (الأمالي ( للصدوق)، ص٤٤٧).».یعنی کافی است که لب به سخن بگشاید تا از درون و شخصیت خود خبر دهد.
خداوند متعال در قرآن کریم بکار بردن الفاظ رکیک و زشت را ناپسند شمرده و مؤمنین را از آن بر حذر می دارد. می فرماید: « لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمانِ وَ مَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اى يكديگر را مورد طعن و عيب جويى قرار ندهيد و با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد، بسيار بد است كه بر كسى پس از ايمان نام كفرآميز بگذاريد و آن ها كه توبه نكنند، ظالم و ستمگرند.(حجرات:١١)».بارها اتّفاق افتاده است که افرادی بر اثر نسبت الفاظ رکیک در قالب تمسخر و یا حتّی شوخی، آزرده خاطر شده و از شخص گوینده دوری می گزینند تا از ناسزا، تمسخر و تلخی کلام او در امان باشند. بد زبانی و فحّاش بودن باعث می شود که انسان اطرافیان خود را از دست بدهد.
این زبان چون سنگ و هم آهن وشست وانچ بجهد از زبان چون آتشست
ظالم آن قومی که چشمان دوختند زان سخنها عالمی را سوختند
عالمی را یک سخن ویران کند روبهان مرده را شیران کند
فحش باعث بی برکتی و تنگی معیشت
در روایتی آمده است: «مَنْ فَحَشَ عَلَى أَخِيهِ الْمُسْلِمِ نَزَعَ اللَّهُ مِنْهُ بَرَكَةَ رِزْقِهِ وَ وَكَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَيْهِ مَعِيشَتَهُ؛ هر کس به برادر مسلمانش فحش و ناسزا گوید، خداوند برکت رزقش را از او جدا می سازد و او را به خود واگذار نموده و زندگی و معیشتش را فاسد می نماید.( وسائل الشيعة، ج١٦، ص٣٣) ».
اوّلین کسی که از بد زبانی آسیب می بیند خود شخص بد زبان و فحش دهنده است. تمام امتیازات زندگی انسان محصول برکتی است که خدای متعال در رزق او قرار داده است، همسر خوب، فرزندان صالح، دوستان شایسته، …. امّا فحّاشی و بد زبانی رزق انسان را بی برکت نموده و وجود این نعمت ها را از انسان سلب می کند. امیر المؤمنین علیه السّلام می فرماید: «كَمْ مِنْ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً؛ چه بسیار کلمه ای که نعمتی را سلب می کند.( كنز الفوائد، ج٢، ص١٤)».
برکات گفتار نرم و متین
مدارا و نرمی در گفتار باعث ایجاد محبّت و جلب انس و الفت شده و باعث می شود به هنگام امر به معروف و نهی از منکر، شخصی که مورد خطاب قرار گرفته کلامِ آمر به معروف را بپذیرد. به همین جهت وقتی خداوند حضرت موسی و هارون را نزد فرعون می فرستد به آنان دستور می دهد با نرمی با او سخن بگویند، و می فرماید: «اذْهَبا إِلى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى * فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشی؛به سوى فرعون برويد كه طغيان كرده است! * امّا به نرمى با او سخن بگوييد شايد متذكّر شود، يا (از خدا) بترسد (طه:۴۳-۴۴)».
یکی از مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله همین نرمی گفتار است که پروردگار آن حضرت را در قرآن کریم بدین وصف ستوده، و می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛ به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو پراكنده مى شدند. (آل عمران:۱۵۹)».[٢٤]
پناه بردن به خدا از ناسزا
امام زین العابدین علیه السّلام در دعای مکارم الاخلاق در بیان آفات و گناهان زبان ابتدا از فحش و ناسزا نام می برند و از خدا می خواهند که به جای آن حمد و ثنای پروردگار را بر زبان مبارکشان جاری سازد. امام سجاد به خدای متعال عرضه می دارند:
- اللَّهُمَّ اجْعَلْ … مَا أَجْرَى عَلَى لِسَانِي مِنْ لَفْظَةِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَةِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِيَابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ نُطْقاً بِالْحَمْدِ لَكَ، وَ إِغْرَاقاً فِي الثَّنَاءِ عَلَيْكَ، وَ ذَهَاباً فِي تَمْجِيدِكَ، وَ شُكْراً لِنِعْمَتِكَ، وَ اعْتِرَافاً بِإِحْسَانِكَ، وَ إِحْصَاءً لِمِنَنِكَ ( صحيفة سجادية؛ دعای بیستم، ص١٣٦)
خدایا! آن چه از سخن زشت یا بیهوده یا دشنام به عِرض و آبرو (ی کسی) یا گواهی نادرست یا غیبت کردن مؤمن غائب یا ناسزا گفتن به حاضر و مانند آن ها که بر زبان من می آید، به گفتن سپاس تو و بسیاری ستایش تو و کوشش در بزرگ دانستن تو و شکر نعمت تو و اقرار به نیکی تو و شمردن نعمت هایت مبدّل ساز.
