اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
اصول مشترک در سیره پیامبران
اصل1: برگزیده بودن از جانب خداوند
یک قاعده کلّی که خدای سبحان در قرآن کریم بیان نموده است آنستکه خداوند برای انجام امور مورد نظر خویش، از میان فرشتگان اشخاصی را برای تدبیر امور، و از میان انسانها افرادی را برای تحقّق اهداف نبوّت، به رسالت برمی گزیند. در حقیقت فرشتگانی که برگزیده می شوند رسولان الهی برای پیامبران هستند که پیام خداوند را به انبیا می رسانند تا آنان آن پیام را به مردم عرضه کنند:
- اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ ﴿حج:۷۵﴾
خدا از ميان فرشتگان رسولانى برمى گزيند و نيز از ميان مردم بى گمان خدا شنواى بيناست.
طبیعی است که این اشخاص و افراد برگزیده دارای برتری مناسب وظیفه خود در میان دیگر آحاد همصنف خود می باشند. خداوند در پاسخ عده ای که خود را با پیامبران الهی یکسان تصور می کنند و شایسته رسالت می دانند می فرماید:
- وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ﴿انعام:۱۲۴﴾
و چون آيتى برايشان بيايد مى گويند هرگز ايمان نمى آوريم تا اينكه نظير آنچه به فرستادگان خدا داده شده است به ما [نيز] داده شود خدا بهتر مى داند رسالتش را كجا قرار دهد.
در قرآن کریم، علاوه بر بیان قاعده کلی «مصطفی» و برگزیده بودن تمامی انبیاء الهی، نسبت به پاره ای از پیامبران بالخصوص اشاره به برگزیده بودن آنان کرده و برتری آنان بر سایر مردم زمان خودشان را ذکر نموده و می فرماید:
- إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ؛ ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ ﴿آل عمران:33-۳۴﴾
به يقين خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است؛ فرزندانى كه بعضى از آنان از [نسل] بعضى ديگرند.
- قَالَ يَا مُوسَى إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِي وَبِكَلَامِي فَخُذْ مَا آتَيْتُكَ وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ ﴿اعراف:۱۴۴﴾
فرمود اى موسى تو را با رسالتها و با سخن گفتنم [با تو] بر مردم [روزگار] برگزيدم پس آنچه را به تو دادم بگير و از سپاسگزاران باش.
اصل2: مبعوث شدن پیامبران در میان تمامی جوامع انسانی
ما معتقدیم که هیچ امتی نیست که دارای پیامبری از جانب خداوند نباشد. ممکن نیست در سرزمینی فکر و اندیشه، و نیز اختیار و اراده باشد ولی رهبری آسمانی در آن سرزمین حضور تبلیغی و هدایتی نداشته باشد. قرآن کریم می فرماید:
- إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ ﴿فاطر:۲۴﴾
- هيچ امتى نبوده مگر اينكه در آن هشداردهنده اى گذشته است.
یکی از لوازم نبوت عامّه اینستکه هیچ مردمی بدون راهنمای غیبی نیستند، و ممکن نیست خداوند ملتی را بدون راهنما رها کند. مسلماً در قیامت اعمال بشر مورد رسیدگی و محاسبه الهی قرار خواهد گرفت. کسانی پاداش و نعمت اخروی دریافت خواهند کرد و گروهی به عقاب و عذاب اخروی دچار خواهند شد.
در ناحیه پاداش اخروی مشکلی نیست، زیرا همچنانکه اصل حیات دنیا و زندگی این جهان نعمتی است از جانب خداوند که به انسانها داده شده است بدون اینکه به دنبال کار خیری بوده باشد، چنانچه خداوند به فضل و محبت خودش افراد را در آخرت به بهشت برین ببرد مشکلی عقلی یا اخلاقی در کار نخواهد بود.
لکن در ناحیه عذاب و عقاب اخروی است که اگر خداوند خواسته باشد بدون آگاهی دادن به خیر و شر بودن اعمال، در روز قیامت افرادی را به جرم انجام اعمال شر دچار عذاب و عقاب نماید، از نظر عقلی عملی قبیح بوده و مشکل عقلی و اخلاقی پیش می آید. این همان «قبح عقاب بلا بیان» است، که حکم عقل است و قرآن کریم نیز آن را به رسمیّت شناخته و می فرماید:
- مَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا ﴿اسراء:۱۵﴾
ما تا پيامبرى مبعوث نکنيم به عذاب نمى پردازيم.
در این حالت انسانهایی که مورد عذاب و عقاب الهی قرار می گیرند دارای این حق عقلی خواهند بود که بر علیه خداوند اقامه حجت و دلیل نمایند. قرآن کریم راز ارسال رسولان و پیامبران از جانب خداوند را همین امر می شمارد که انسانها در قیامت بر علیه خداوند حجت و دلیلی نداشته باشند:
- رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ ﴿نساء:۱۶۵﴾
پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند تا براى مردم پس از [فرستادن] پيامبران در مقابل خدا [بهانه و] حجتى نباشد.
به همین جهت است که قرآن کریم خبر می دهد که در میان تمامی اقوام و ملیتها، و در همه سرزمینها که انسانی در آن زیسته است حتماً فرستاده ای از جانب خداوند پیام الهی را به انسانها رسانده و طریق سعادت و توحید را به آنها نمایانده است. قرآن کریم می فرماید:
- وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ ﴿نحل:۳۶﴾
و در حقيقت در ميان هر امتى فرستاده اى برانگيختيم [تا بگويد] خدا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد.
در قرآن کریم نام 27 پیامبر آمده است، که یا در زمان خودشان پیامبران تشریعی و دارای شریعت و دین جدید بوده اند و یا پیامبران تبلیغی بوده اند که به شریعت پیامبر قبل از خود دعوت می کرده اند. لکن خود قرآن کریم به رسول اکرم متذکر می گردد که اینها تمام پیامبران الهی نبوده اند بلکه پیامبرانی هستند که نام آنها در قرآن ذکر نشده است:
- وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ مِنْهُمْ مَنْ قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُمْ مَنْ لَمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ ﴿غافر:۷۸﴾
و مسلما پيش از تو فرستادگانى را روانه كرديم برخى از آنان را [ماجرايشان را] بر تو حكايت كرده ايم و برخى از ايشان را بر تو حكايت نكرده ايم.