اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
اصول مشترک در سیره پیامبران
اصل11: رفع نزاعها و اختلافات مردمان
یکی از اصول مشترک در رسالت انبیاء الهی، رفع اختلافات میان انسانها در اجتماعات بشری است. قرآن کریم می فرماید:
- كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿بقره:۲۱۳﴾
مردم امتى يگانه بودند پس خداوند پيامبران را نويدآور و بيم دهنده برانگيخت و با آنان كتاب [خود] را بحق فرو فرستاد تا ميان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داورى كند، و جز كسانى كه [كتاب] به آنان داده شد پس از آنكه دلايل روشن براى آنان آمد به خاطر ستم [و حسدى] كه ميانشان بود [هيچ كس] در آن اختلاف نكرد، پس خداوند آنان را كه ايمان آورده بودند به توفيق خويش به حقيقت آنچه كه در آن اختلاف داشتند هدايت كرد و خدا هر كه را بخواهد به راه راست هدايت مى كند.
در ابتدای خلقت، و از زمانی که اجتماع انسانی شکل گرفت، اختلاف میان انسانها بروز کرد. این اختلافات اجتماعی در اثر تعارض یا تزاحم منافع انسانها با یکدیگر است که تحقق می یابد. و از آنجا که انسان مدنی بالطبع است و در جامعه زندگی می کند بروز این اختلافات طبیعی و قهری بوده و گریزی از آن نیست.
از این آیه شریفه قرآن کریم دو نکته قابل استفاده است:
- پیامبران برای خاتمه دادن به اختلافات بشری آمدند. صلح، دوستی و زیست مسالمت آمیز انسانها هدف تمامی پیامبران الهی بوده است.
- حلّ اختلافات و برپائی جامعه ای با روابط اجتماعی صلح آمیز، متوقف بر وجود و پایبندی به قانون و ضابطه می باشد.
چنانچه قانون مناسب و عادلانه بوده باشد و همه انسانها در جامعه به آن پایبند باشند، نزاع و اختلاف میان افراد از میان خواهد رفت و صلح و دوستی جایگزین جنگ و دشمنی خواهد شد، و این یکی از اهداف اجتماعی خداوند از ارسال رسولان می باشد. مطابق قرآن کریم قوانین مناسب جوامع انسانی قوانینی است که بر توحيد فطرى، و اخلاق فاضله غريزى بنا شده باشد. قانون گذاری صحیح و راهگشا بايد بر روى بذر تكوين، و نواميس هستى جوانه زده و رشد كند، و از آن نواميس منشا گيرد.
اختلاف پیش از قانون؛ اختلاف پس از قانون
این آیه قرآن کریم به دو گونه اختلاف میان انسانها اشاره دارد:
- اختلاف پیش از قانون: اختلافی که پیش از عرضه آراء و افکار بر قوانین الهی، و نیز تصویب قانون عادلانه و مناسب، در میان انسانها بروز می کند. در بخش اوّل آیه به این مطلب اشاره شده است:
بَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ
این صورت از اختلاف نظرات، معلول طبیعت بشری است. هر دو نفری که در یک زمینه می اندیشند در اغلب موارد دچار اختلاف نظر خواهند بود. این حالت مذموم نمی باشد زیرا در این نحو از اختلافات است که افکار و تصمیمات انسانها سنجیده تر و پخته تر می شود. با تضارب افکار و آراء در این صورت است که رشد و پیشرفت در جامعه محقق می شود. حدیث «اختلاف امّتی رحمة» که منسوب به پیامبر اکرم است (اگر این نسبت صحیح باشد) شاید اشاره به همین معنا باشد.
اصل مشورت در تصمیم سازیها و تصمیم گیریهای اجتماعی، که مورد تأکید خداوند در قرآن کریم است به همین معناست. قرآن که می فرماید «شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» ابراز آراء و نظرات اختلافی را پیش از تصمیم گیری و تصویب قانون مورد تأیید قرار می دهد.
- اختلاف پس از قانون: اختلافی که پس از عرضه آراء و افکار بر قوانین الهی، و نیز پس از تصویب قانون مناسب در جامعه، در میان انسانها بروز می کند. به این مطلب در ادامه آیه کریمه اشاره شده است:
وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ
این اختلاف در جامعه موجب رکود و توقف است و جامعه را به انحطاط می کشاند و در آیات قرآن کریم مورد مذمت قرار گرفته است. در این آیه و در آیات دیگر چنین اختلافی را به نیت ستمگری معرفی می کند و می فرماید « وَآتَيْنَاهُمْ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ ».
اصل12: تبشیر و انذار
یکی دیگر از اصول مشترک در سیره انبیاء الهی مطابق گزارش قرآن کریم آنستکه تمامی پیامبران بشارت دهنده و انذار کننده هستند. قرآن کریم درباره پیامبران می فرماید:
- وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ… ﴿کهف:۵۶﴾
و پيامبران [خود] را جز بشارت دهنده و بيمرسان گسيل نمى داريم…
و در خصوص رسول اکرم نیز قرآن کریم می فرماید:
- يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِيراً ﴿احزاب:۴۵﴾
اى پيامبر ما تو را [به سمت] گواه و بشارتگر و هشداردهنده فرستاديم.
پیامبران الهی آمده اند تا با بشارت دادن نسبت به بهشت، نعمتهای اخروی و رضوان الهی، مردمان را به انجام امور نیک و عبادت خداوند دعوت کنند، و با انذار و هشدار دادن نسبت به دوزخ و عقوبت اعمال زشت، مردم را از ارتکاب آن اعمال، و حق کشی نسبت به سایرین بازدارند.