اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
اصول مشترک در سیره پیامبران
اصل15: شهادت بر اعمال امت
یکی از اصول مشترک در سیره انبیاء الهی آنستکه هر پیامبری شاهد بر اعمال امت خود است. قرآن کریم در احوال قیامت و مرحله رسیدگی به اعمال مردمان، به شهادت رسول الله نسبت به نامه اعمال امت اسلامی اشاره کرده و می فرماید:
- وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ ﴿توبه:۱۰۵﴾
و بگو [هر كارى مى خواهيد] بكنيد كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست.
و این شهادت اختصاص به رسول اعظم ندارد بلکه پیامبر هر امتی بر اعمال افراد آن امت شهادت خواهد داد. قرآن کریم می فرماید:
- وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ ﴿نحل:۸۹﴾
و [به ياد آور] روزى را كه در هر امتى گواهى از خودشان برايشان برانگيزيم و تو را [هم] بر ایشان گواه آوريم.
مطابق این آیه کریمه هریک از پیامبران در هنگام رسیدگی به اعمال امت خود در محضر خداوند به عنوان شاهد حضور خواهد یافت، و البته پیامبر اکرم که اعظم پیامبران و خاتم انبیاء الهی و مهیمن بر دیگر رسولان خداوند است شاهد بر تمامی آنان خواهد بود. چنانکه در مورد کارنامه اعمال ابرار و نیکان، که خود شاهد بر اعمال مردمان هستند، از مقربّان درگاه الهی که دارای مرتبه بالاتر از ابرار هستند به عنوان شاهد بر کتاب آنان نام برده و می فرماید:
- كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ؛ وَ مَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّيُّونَ؛كِتَابٌ مَرْقُومٌ؛ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ ﴿مطففین:۱۸﴾
نه چنين است در حقيقت كتاب نيكان در عليون است؛ و تو چه دانى كه عليون چيست؛ كتابى است نوشته شده؛ مقربان آن را مشاهده خواهند كرد.
شهادت دادن پیامبران، و حضور آنان در صحنه قیامت، همان مقدار که برای مخالفان آنان دردآور و موجب تشدید نگرانی از حساب رسی عادلانه الهی است، به همان میزان برای پیروان آنان موجب نشاط و آرامش است. در آن لحظات هول انگیز قیامت، دلدادگان به اولیا با مشاهده حضور و شهادت آنان، مبتهج شده و شادمان می گردند.
ای رستخیز ناگهان وی رحمت بیمنتها ای آتشی افروخته در بیشه اندیشهها
امروز خندان آمدی مفتاح زندان آمدی بر مستمندان آمدی چون بخشش و فضل خدا
خورشید را حاجب تویی امید را واجب تویی مطلب تویی طالب تویی هم منتها هم مبتدا
اصل16: پاسخگو بودن در محضر خداوند
مسئولیّت و پاسخگو بودن در برابر خداوند از ویژگیهای تمامی پیامبران است. انبیاء الهی درباره رسالت خود در رساندن پیام خداوند به امت خود، و هدایت و راهنمائی آنان به سمت عبودیت و بندگی پروردگار است مورد سؤال واقع خواهند شد و هیچ عذر و بهانهای در صورت کوتاهی در انجام وظیفه خود از آنان پذیرفته نخواهد بود. مطابق قرآن کریم در قیامت کبری هیچکس از اصل سؤال مصون نخواهد بود و همه انسانها مورد پرسش قرار خواهند گرفت. قرآن کریم در سوره حجر به مورد سؤال قرار گرفتن تمامی انسانها اعم از پیامبران و غیر پیامبران اشاره کرده و می فرماید: «فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ؛ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ پس سوگند به پروردگارت كه از همه آنان خواهيم پرسيد؛از آنچه انجام مى دادند (حجر:۹۳)» و در سوره اعراف پیامبران را به طور جداگانه ذکر کرده و با تأکید بر رسیدگی عادلانه و عالمانه به اعمال تمامی پیامبران و امت آنها می فرماید:
- فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ؛ فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ وَمَا كُنَّا غَائِبِينَ؛وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ لْمُفْلِحُونَ؛ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ﴿اعراف:۶﴾
پس قطعا از كسانى كه [پيامبران] به سوى آنان فرستاده شده اند خواهيم پرسيد و قطعا از [خود] فرستادگان [نيز] خواهيم پرسيد؛ و از روى دانش به آنان گزارش خواهيم داد و ما [از احوال آنان] غايب نبوده ايم؛ و در آن روز سنجش [اعمال] درست است پس هر كس ميزانهاى [عمل] او گران باشد آنان خود رستگارانند؛ و هر كس ميزانهاى [عمل] او سبك باشد پس آنانند كه به خود زيان زده اند چرا كه به آيات ما ستم كرده اند.
سؤال از پیامبران تنها نسبت به شیوه انجام رسالت آنان نیست بلکه گاه برای شهادت گرفتن نسبت به پاسخ امت آنها در برابر دعوت به عبادت و بندگی خداوند می باشد. و خدای سبحان با اشاره به پاسخی که پیامبران می دهند، عادلانه بودن و عالمانه بودن قضاوت خداوند را با وضوح بیشتری نمایان می سازد. قرآن کریم می فرماید:
- يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُوا لَا عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ﴿مائده:۱۰۹﴾
[ياد كن] روزى را كه خدا پيامبران را گرد مى آورد پس مى فرمايد چه پاسخى به شما داده شد؟ مى گويند ما را هيچ دانشى نيست تويى كه داناى رازهاى نهانى.
پاسخ پیامبران به این پرسش خداوند که می گویند: « لَا عِلْمَ لَنَا؛ ما را هيچ دانشى نيست» از یکسو در حقیقت پاسخی است بر اساس رسالتی که خداوند با آنان داده بوده است که فرمود: « وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ؛ و بر فرستاده [خدا] جز ابلاغ آشكار [ماموريتى] نيست (نور:۵۴)»
و از سوی دیگر نشانه اختیاری است که از جانب خداوند برای تمامی انسانها در نظر گرفته شده، تا پس از آنکه پیام الهی انبیاء به آنها ابلاغ شد دیگر حجّت بر آنها تمام شده باشد و با اختیار خود دست از عناد و لجاجت بردارند و به حق بگروند، و چنانچه مخالفت کرده و خود را به هلاکت افکندند این هلاکت مستند به سوء اختیار خود آنان باشد، همچنانکه قرآن کریم می فرماید: «لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ؛ تا كسى كه هلاك می شود با دليلى روشن هلاك گردد و كسى كه زنده می شود با دليلى واضح زنده باشد (انفال:۴۲)»