اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
درسهایی از مرحله اول سیره ابراهیم خلیل
- دل نبستن به امور فانی: ابراهیم خلیل، اصلی را به عنوان معیار برای دل بستن مطرح می کند که برای همه انسانها قابل فهم و قابل قبول است، و آن اینکه «لا احبّ الآفلین». امور زائل شدنی و از بین رفتنی ارزش دل بستن ندارند. همه امور دنیوی زوال پذیرند. نه مال و ثروت ابدی است، نه جاه و مقام، نه فرزند و اولاد. به تعبیر قرآن کریم:
- الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَاباً وَخَيْرٌ أَمَلاً ﴿کهف:۴۶﴾
مال و فرزندان زيور زندگى دنيايند و نيكيهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد [نيز] بهتر است.
- خردورزی و عقلانیت: باید در تمامی مراحل زندگی، همواره بر تعقل و خردورزی تکیه کرد. تمامی دستورات الهی بر عقل و فطرت انسانی مبتنی است. پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم در اعتراض به مشرکان عدم تعقّل آنان را نسبت به آنچه شایسته پرستش است مورد انتقاد قرار داده و می فرماید:
- أُفٍّ لَكُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿انبیاء: 67﴾
- اف بر شما و بر آنچه غير از خدا مى پرستيد، مگر نمى انديشيد؟
- توکل و تکیه بر خداوند: همواره باید پشتگرمی و اعتماد انسان به خالق قادر و حکیم باشد. شعار ابراهیم پیامبر در تمامی مراحل زندگانی، شعار توحید و توکل بر خداوند واحد، و دوری از هرگونه شرک است:
- إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿انعام:۷۹﴾
- من از روى اخلاص پاكدلانه روى خود را به سوى كسى گردانيدم كه آسمانها و زمين را پديد آورده است و من از مشركان نيستم.
ادوار زندگانی ابراهیم خلیل
- زندگی در فلسطین
بر اساس آنچه در تورات آمده است ابراهیم در سنّ هفتاد و پنج سالگی همراه «همسرش سارا، برادرزاده اش لوط، و غلامان و تمامی دارایی خود… به کنعان كوچ كرد.»
درباره حضور ابراهیم خلیل در سرزمین فلسطین، گزارشهایی در قرآن کریم وجود دارد، که برخی از آنها با مراجعه به تورات بهتر دانسته می شود. از قبیل گفتگویی بین ابراهیم با خداوند که در قرآن کریم از آن سخن گفته شده است:
- وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى، قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ؟ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي. قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿بقره:۲۶۰﴾
و (ياد كن) آنگاه كه ابراهيم گفت: (پروردگارا، به من نشان ده؛ چگونه مردگان را زنده مى كنى؟) فرمود: (مگر ايمان نياورده اى؟) گفت: (چرا، ولى تا دلم آرامش يابد.) فرمود: (پس، چهار پرنده برگير، و آنها را پيش خود، ريز ريز گردان؛ سپس بر هر كوهى پاره اى از آنها را قرار ده؛ آنگاه آنها را فرا خوان، شتابان به سوى تو مى آيند، و بدان كه خداوند توانا و حكيم است.)
این گفتگو و عمل ابراهیم که موجب ایمان و اطمینان بیشتر او شد، با گزارشی که در تورات آمده است مشابهت داشته و نشان می دهد در سرزمین فلسطین اتفاق افتاده است.
فرزندان ابراهیم خلیل
ساره همسر ابراهیم نازا بود و ابراهیم در فلسطین به دستور خداوند با هاجر کنیز ساره ازدواج کرد، و اسماعیل به عنوان اولین فرزند ابراهیم متولد شد.
قرآن از فرشتگانی سخن می گوید که نزد ابراهیم آمدند: « وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى، قَالُوا سَلَاماً، قَالَ سَلَامٌ، فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ؛ و به راستى فرستادگان ما براى ابراهيم مژده آوردند، سلام گفتند، پاسخ داد سلام، و ديرى نپاييد كه گوساله اى بريان آورد (هود:۶۹)» این فرشتگان مژده تولد فرزندی از ساره را به ابراهیم خلیل دادند. قرآن می فرماید:
- وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ؛ قَالَتْ يَا وَيْلَتَى أَأَلِدُ وَأَنَا عَجُوزٌ وَهَذَا بَعْلِي شَيْخاً إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ؛ قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ ﴿۷۱﴾
و زن او ايستاده بود خنديد پس وى را به اسحاق و از پى اسحاق به يعقوب مژده داديم؛ [همسر ابراهيم] گفت اى واى بر من! آيا فرزند آورم با آنكه من پيرزنم و اين شوهرم پيرمرد است؟ واقعا اين چيز بسيار عجيبى است؛ گفتند آيا از كار خدا تعجب مى كنى؟ رحمت خدا و بركات او بر شما خاندان [رسالت] باد بى گمان او ستوده اى بزرگوار است (هود:71-۷۳)
برخی معتقدند این فرزند ابراهیم به تناسب این حالت ساره (فَضَحِكَتْ) به نام «إضحاک» نامیده شده است. در قرآن کریم از اسحاق و فرزند او یعقوب به عنوان نعمت و رحمت افزوده شده خداوند سخن گفته شده است، که اشاره به این است که پیش از اسحاق، خداوند فرزند دیگری به ابراهیم داده بود و اسحاق فرزند بزرگ ابراهیم نیست:
- وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ نافِلَةً، وَ كُلاًّ جَعَلْنا صالِحينَ (الأنبياء:72)
و اسحاق و يعقوب را [به عنوان نعمتى] افزون به او بخشوديم، و همه را از شايستگان قرار داديم.
به این ترتیب ابراهیم خلیل که تا سنین پیری فرزندی نداشت، دارای دو پسر شد: اسماعیل و اسحاق.
- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى وَهَبَ لىِ عَلىَ الْكِبرَ إِسْمَاعِيلَ وَ إِسْحَاقَ إِنَّ رَبىّ لَسَمِيعُ الدُّعَاءِ (ابراهیم:39)
سپاس خداى را كه با وجود سالخوردگى اسماعيل و اسحاق را به من بخشيد به راستى پروردگار من شنونده دعاست؛