اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
بیست و هشتمین نشانه متقین:
- مَيِّتَةً شَهْوَتُهُ،
شهوتش را مرده می بینی،
شهوت، مفهوم عامی است که شامل تمام اشتیاقات و خواسته های نفس می شود، و در خصوص «تمایلات جنسی» نیز به کار رفته است. این تمايل و اشتیاق نفس در دنيا دو گونه است: ١- تمايل كاذب ٢- تمايل صادق.
ميل و خواهش صادق چيزى است كه اگر برآورده نشود كار بدن بدون آن مختلّ مى شود، مثل تمايل به غذا در موقع گرسنگى. تمایلات صادق باید طبق موازین و دستورات شرع و به میزان لازم پاسخ داده شده و ارضاء شود. مثلاً تمایل و اشتیاق نفس به خوردن غذا و آشامیدن آب و یا ازدواج و … باید از طریق خوردن آب و غذای حلال و ازدواج و تشکیل خانواده تأمین گردد. اصل وجود این تمایلات در انسان موهبتی است که پروردگار متعال برای تداوم زندگی و سلامت بشر به او عنایت نموده است.
و امّا تمايل و شهوت كاذب چيزی است كه بدون آن كار بدن مختلّ نمى شود بلکه گاهی سلامت روح و بدن انسان در پرهیز از آن است و ارتکاب آن ها منجر به بروز بیماری های روحی و معنوی فراوان می شود. اهل تقوا در برابر این تمایلات نفسانی مقابله نموده و دامن عدالت و تقوای خود را به کثافت این شهوات نیالوده اند.
این که امیر المؤمنین علیه السّلام در بیان صفات انسان متّقی می فرمایند: «شهوتش را مرده می بینی» کنایه از آن است که متّقین جلوی طغیان و سرکشی نفس را گرفته و اسیر خواسته های غیر شرعی آن نمی گردند.
رابطه کمال عقل با نقصان شهوت
هر قدر نور عقل در دل انسان بیشتر شود، به و مفاسد شهوت رانی بیشتر پی می برد و نسبت به آن منزجر می گردد، و از سوی دیگر طغیان شهوت نشانگر نقص نیروی تعقّل می باشد. امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید:
- إِذَا كَمُلَ الْعَقْلُ نَقَصَتِ الشَّهْوَةُ؛(تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص٥٢)
هر گاه عقل به کمال برسد، شهوت نقصان یافته و کم می شود.
- لا عقلَ معَ شَهوَةٍ؛ (تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص٥4)
با وجود شهوت، عقلی وجود نخواهد داشت.
- قَرِينُ الشَّهْوَةِ مَرِيضُ النَّفْسِ مَعْلُولُ الْعَقْلِ (عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص٣٧٢)
کسی که قرین و همراه شهوت است صاحب نفسی مریض و عقلی بیمار و دردمند است.
بیست و نهمین نشانه متقین:
- مَكْظُوماً غَيْظُهُ،
خشمش را فرو خورده می بینی،
«غيظ» به معنى شدّت غضب و هيجان براى انتقام است نسبت به ظلمی که انجام شده، و «كظم غیظ» در مورد انسانى به کار می رود كه در عین حالی که بسیار خشمگین است لكن مصمّم می باشد كه با وجود قدرت و توانائى به انتقام، خشم خود را فرو بنشاند و دست به انتقام نزند.
حالت خشم و غضب از خطرناك ترين حالات انسان است، که اگر کنترل نشود به شكل نوعی جنون و ديوانگى بروز مى كند. بسيارى از جنايات و تصميم هاى خطرناكى كه انسان يك عمر بايد كفاره و جريمه آن را بپردازد در چنين حالى انجام مى شود.
ملّا محسن فیض کاشانی در کتاب شریف المحجّة البیضاء می نویسد: «إعلم أنَّ الحِلمَ أفضلُ من کظمِ الغیظِ، لِأنَّ کظمَ الغیظِ عبارةٌ عنِ التَّحَلُّمِ أی تکلّفِ الحِلمِ؛ بدان که حلم برتر از کظم غیظ است چراکه کظم غیظ عبارت است از تحلُّم یعنی تمرین حلم و خود را به حلم زدن». (المحجّة البیضاء، ج٥، ص٣١٠)
کظم غیظ صفت پسندیده ای است که از راه تداوم آن می توان به مقام حِلم نائل شد. این صفت به قدری نزد خداوند متعال ارزشمند است که خدای سبحان در قرآن کریم در بیان صفات متقین از آن یاد نموده و می فرماید: «وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ و بشتابید براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن، آسمان ها و زمين است و براى پرهيزگاران آماده شده است * همان ها كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى كنند و خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم درمى گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد. (آل عمران:133-۱۳۴) ».
از علی آموز اخلاص عمل شیر حق را دان مطهر از دغل
در غزا بر پهلوانی دست یافت زود شمشیری بر آورد و شتافت
او خدو انداخت در روی علی افتخار هر نبی و هر ولی
آن خدو زد بر رخی که روی ماه سجده آرد پیش او در سجده‌گاه
در زمان انداخت شمشیر آن علی کرد او اندر غزااش کاهلی
گشت حیران آن مبارز زین عمل وز نمودن عفو و رحمت بی‌محل
گفت بر من تیغ تیز افراشتی از چه افکندی مرا بگذاشتی
آن چه دیدی که چنین خشمت نشست تا چنان برقی نمود و باز جست
ای علی که جمله عقل و دیده‌ای شمه‌ای واگو از آنچ دیده‌ای
تیغ حلمت جان ما را چاک کرد آب علمت خاک ما را پاک کرد
گفت من تیغ از پی حق می‌زنم بندهٔ حقم نه مامور تنم
شیر حقم نیستم شیر هوا فعل من بر دین من باشد گوا
ثمرات کظم غیظ
در سخنان اهل بیت علیهم السّلام برای فرو خوردن خشم ثمرات متعدّدی ذکر شده است:
- عزّت دنیا و آخرت
امام صادق علیه السّلام می فرماید: «مَا مِنْ عَبْدٍ كَظَمَ غَيْظاً إِلَّا زَادَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِزّاً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ وَ أَثَابَهُ اللَّهُ مَكَانَ غَيْظِهِ ذَلِكَ؛ هیچ بنده ای نیست که خشم خود را فرو بَرَد مگر آن که خدای عزّ و جلّ عزّت دنیا و آخرتش را زیاد می کند و همانا خداوند عزّ و جلّ فرموده است: و خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم درمى گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد. و خداوند به جای این خشم و غضب به او آن عزّت را پاداش خواهد داد. (كافی، ج٢، ص١١٠)».
- رضایت در قیامت
امام صادق علیه السّلام می فرماید: «مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ لَوْ شَاءَ أَنْ يُمْضِيَهُ أَمْضَاهُ أَمْلَأَ اللَّهُ قَلْبَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ رِضَاهُ؛ هر کس خشمش را فرو برد در حالی که می توانست آن را عملی سازد، خداوند در روز قیامت قلبش را از خشنودی و رضایت سرشار خواهد کرد. (كافی، ج٢، ص١١٠)».
- ایمان و امنیت در قیامت
امام باقر علیه السّلام می فرماید: «مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى إِمْضَائِهِ حَشَا اللَّهُ قَلْبَهُ أَمْناً وَ إِيمَاناً يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛هر کس خشمش را فرو برد در حالی که می توانست آن را عملی سازد، خداوند در روز قیامت قلبش را از امنیت و ایمان پُر خواهد کرد. (كافی، ج٢، ص١١٠)».
یکی از گرفتاری های روز قیامت و محشر کبری، ترس و واهمه ایست که انسان در دادگاه عدل الهی به آن مبتلا می شود. در آن روز همه اعمال خود را حاضر می بینند، قرآن کریم می فرماید: «وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً؛ و كتاب [نامه اعمال انسان ها] در آن جا گذارده مى شود، پس گنهكاران را مى بينى كه از آن چه در آن است، ترسان و هراسانند و مى گويند: «اى واى بر ما! اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى را فرو نگذاشته مگر اين كه آن را به شمار آورده است؟! و همه اعمال خود را حاضر مى بينند و پروردگارت به هيچ كس ستم نمى كند».(کهف:49)».
همین دادگاه دقیق پروردگار باعث می شود که همه انسانها از شدّت ترس همچون دیوانگان دچار حیرت و سردرگمی شوند، «يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى وَ ما هُمْ بِسُكارى وَ لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ؛روزى كه آن را مى بينيد، (آن چنان وحشت سراپاى همه را فرا مى گيرد كه) هر مادر شيردهى، كودك شيرخوارش را فراموش مى كند و هر باردارى جنين خود را بر زمين مى نهد و مردم را مست مى بينى، در حالى كه مست نيستند ولى عذاب خدا شديد است.(حج:2)».
در آن زمان که همه سرگردان، وحشت زده و در اضطراب اند که سرنوشتشان چه خواهد شد؟ گروهی امن و ایمن اند و با ایمان سرشارشان غمی به دل راه نداده و با عزّت و احترام به سوی درجات بهشت در حرکتند. آن ها که فریب دنیا را نخورده و برای روز جزا با کظم غیظ و فرو خوردن خشم خود مهیّا گشتند. این گروهند که خدا ایشان را با نعمت امنیت و ایمان به سمت بهشت خود بدرقه می کند.
