بسم الله الرحمن الرحيم
اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ
قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
ثم الصلاه و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
چهاردهمین نشانه متقین:
- يُمْسِي وَهَمُّهُ الشُّكْرُ ،
روز را به شب می رساند درحالیکه همت او سپاسگزارى است،
یکی از نشانه های اهل تقوا، شکر گذاری از نعمتهای الهی می باشد. اشتغالات روزانه و خستگی حاصل از آن باعث غفلت آن ها از توجّه به ذات خداوند و نعمات او نمی گردد.
حقیقت شکر
علّامه طباطبائی در تفسیر المیزان می نویسد: «حقيقت شكر، اظهار نعمت است، هم چنان كه كفر، مقابل آن يعنى پنهان كردن نعمت و سرپوش روى آن نهادن است. و اظهار نعمت به اين معنا است كه نعمت را در جاى خود استعمال كنى، آن جايى كه دهنده نعمت در نظر داشته، همچنین اظهار نعمت به اين است كه آن را به زبان بياورى، و منعم را در برابر دادن اين نعمت، مدح و ثنا بگويى و در قلب هم به ياد آن و به ياد منعمش باشى، و از يادش نبرى.» (ت.الميزان، ج٤، ص٥٧)
امام صادق علیه السّلام می فرماید:
- أَدْنَى الشُّكْرِ رُؤْيَةُ النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ، مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ يَتَعَلَّقُ الْقَلْبُ بِهَا دُونَ اللَّهِ، وَ الرِّضَا بِمَا أَعْطَاهُ، وَ أَنْ لَا تَعْصِيَهُ بِنِعْمَتِهِ وَ تُخَالِفَهُ بِشَيْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ.
كم ترين شكر آن است كه نعمت را از خدا بدانى، بدون آن كه قلب تو مشغول به آن نعمت شود و خدا را فراموش كنى، و همچنين راضى بودن به آن چه خدا به تو عطا کرده، و اين كه خدا را با نعمتی که به تو داده معصیت نکنی، و با استفاده از نعمت هايش با او مخالفت ننمائی. (مصباح الشريعة، ص٢٤)
شکر در قرآن کریم
خداوند در مواضع متعدّدی از قرآن کریم، حقیقت شکرگذاری و افراد شاکر را ستوده، و می فرماید:
- وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ. (آل عمران:١٤٥)
هر كس پاداش دنيا را بخواهد (و در زندگى خود، در اين راه گام بردارد) چيزى از آن به او خواهيم داد و هر كس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى دهيم و به زودى سپاسگزاران را پاداش خواهيم داد.
- ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ كانَ اللَّهُ شاكِراً عَلِيماً. (نساء: ١٤٧)
اگر شما سپاسگزارِ [نعمت هاىِ بىشمارِ حق] باشيد و ايمان آوريد، خدا را با عذاب شما چه كار؟ خدا همواره پاداش دهنده و داناست.
قرآن کریم در توصیف ابراهیم خلیل که پس از پیامبر اکرم افضل انبیاء الهی محسوب می شود می فرماید:
- إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِيفاً وَ لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ (نحل:١٢٠-١٢١)
ابراهيم (به تنهايى) امّتى بود مطيع فرمان خدا، خالى از هر گونه انحراف و از مشركان نبود؛ شكرگزار نعمتهاى پروردگار بود، خدا او را برگزيد و به راهى راست هدايت نمود.
شکر در مقام تقوا و بندگی آنچنان مهمّ و مؤثّر می باشد که تمام همّت و تلاش شیطان آن است که انسانها را از مقام شکر دور سازد: «قالَ … لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ؛ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرِينَ؛ (شیطان) گفت: … من بر سر راه مستقيم تو، در برابر آن ها (بندگان) كمين مى كنم؛ سپس از پيش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آن ها، به سراغشان مى روم و بيشتر آن ها را شكرگزار نخواهى يافت. (اعراف:١٦-١٧)» در پاسخ این گستاخی ابلیس و وعده ای که داده، خداوند می فرماید: «قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ؛ (خداوند به شیطان) فرمود: از آن (مقام)، با ننگ و عار و خوارى، بيرون رو! و قطعاً هر كس از آن ها از تو پيروى كند، جهنّم را از شما همگى پر مى كنم. (اعراف:١٨) » و در جای دیگر قرآن خداوند می فرماید: «وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ؛ و اندكى از بندگانم سپاس گزارند. (سبأ:١٣) »
آثار شکر
از آثار شکرگذاری وعده ای است که خدای متعال در قرآن کریم داده است: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ؛ و (به خاطر بياوريد) هنگامى را كه پروردگارتان اعلام داشت: اگر شكرگزارى كنيد (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود، و اگر ناسپاسى كنيد مجازاتم شديد است. (ابراهیم:٧)».
شکرِ نعمت خوشتر از نعمت بود شکرباره کی سوی نعمت رود
شکر، جانِ نعمت و نعمت چو پوست ز آنک شکر آرد ترا تا کوی دوست
نعمت آرد غفلت و شکر انتباه صیدِ نعمت کن به دام شکرِ شاه
نعمتِ شکرت کند پرچشم و میر تا کنی صد نعمت ایثار فقیر
امیر المؤمنین می فرماید: «إِذَا وَصَلَتْ إِلَيْكُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّكْر؛ هر گاه اطراف و مقدّمات نعمت ها به شما رسید با کم شکرگزاری باقی آن را از خود نرانید. (نهج البلاغة (للصبحي صالح) ص٤٧٠)». یعنی تقصیر در شکرگزاری باعث دفع نعمت ها و در مقابل شکرگزاری موجب جذب نعمت می شود.
امام صادق می فرماید: «مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ اشْكُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُكِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا كُفِرَتْ الشُّكْرُ زِيَادَةٌ فِي النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِيَر؛ در تورات نوشته شده: شکرگزار کسی باش که به تو نعمت داده و به کسی که از تو تشکّر می کند إنعام کن که همانا پایانی برای نعمت ها نیست هر زمان که مورد شکر واقع شوند و نعمت ها باقی نمی مانند هر وقت مورد کفران قرار گیرند، شکر موجب زیادی در نعمت ها و ایمنی از تغییر آن ها به نقمت است. (كافي، ج٢، ص٩٤)».
شکر وسائط فیض الهی، لازمه شکر الهی
در شکرگزاری از خداوند باید به این نکته توجّه نمود که خدای متعال بندگان خود را مکلّف نموده تا از واسطه های وصول نعمت هم تشکّر کنند و در غیر این صورت شکر خدا را هم به جای نیاورده اند؛ امام سجاد علیه السّلام می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ كُلَّ قَلْبٍ حَزِينٍ وَ يُحِبُّ كُلَّ عَبْدٍ شَكُورٍ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِيدِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَ شَكَرْتَ فُلَاناً فَيَقُولُ بَلْ شَكَرْتُكَ يَا رَبِّ فَيَقُولُ لَمْ تَشْكُرْنِي إِذْ لَمْ تَشْكُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْكَرُكُمْ لِلَّهِ أَشْكَرُكُمْ لِلنَّاسِ؛ همانا خداوند هر قلب محزون و بنده شکرگزار را دوست می دارد، خدای تبارک و تعالی در قیامت به بنده ای از میان بندگانش می فرماید: آیا از فلانی تشکّر کردی؟ او می گوید: ای پروردگار من! (از فلانی تشکّر نکردم و در عوض) شکر تو را به جای آوردم، خداوند می فرماید: چون از او تشکّر نکردی مرا هم شکرگزاری ننمودی. سپس امام سجّاد علیه السّلام فرمود: شکرگزارترین شما برای خداوند، شکرگزارترینتان نسبت به مردم است. (كافي، ج٢، ص٩٩)».
