اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
علّت بررسی سیره پیامبران در قرآن
برای پاسخ به این سؤالات باید به بررسی سیره پیامبران بپردازیم:
هدف پیامبران چه بوده است؟ آیا پیامبران در رسالت خود موفق بوده اند یا شکست خورده اند؟ آیا وجود انسانهای بی ایمان در دنیا نشانه شکست رسالت انبیای الهی است؟
و قرآن که به نظر ما آخرین و مطمئن ترین کتاب الهی است، بهترین سند برای بررسی سیره انبیای الهی است.
باید ببینیم طبق آیات قرآن کریم هر یک از انبیای الهی که در این کتاب داستان زندگی و رسالت آنان آمده است چه تعاملی با جامعه و قوم خود داشته اند؟ در برابر دعوت الهی و دینی که داشته اند چه پاسخی از قوم خود دریافت کرده، و در برابر این پاسخ چه رفتاری از خود نشان داده اند؟
هدف اصلی بعثت انبیاء: معنویّت و عبادت خدای یکتا
در قرآن کریم بارها به این هدف اشاره شده که رابطه با خداوند و پرستش او هدف اساسی پیامبران است. گاه در آیاتی از قرآن کریم به این هدف در رابطه با رسالت یکی از انبیاء الهی سخن به میان آمده است:
- لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ) (اعراف: ۵۹)
همانا نوح را به سوی قومش فرستادیم. پس به آنان گفت، خدا را عبادت کنید، شما را جز او خدایی نیست.
- وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُوداً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ) (اعراف: ۶۵)
- و برای قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم. او گفت، ای قوم! خدا را عبادت کنید، شما را جز او خدایی نیست.
درباره پیامبرانی نظیر صالح و شعیب نیز همین عبارت تکرار شده است. و در آیاتی نیز عبادت خدای یکتا به عنوان هدف اصلی یکی از انبیاء همچون عیسی مسیح، ولی با عبارتی دیگر مطرح گردیده است.
و گاه در آیات قرآن کریم، عبادت خدا، به عنوان هدف اصلی بعثت تمام انبیاء ذکر شده است:
- وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ(نحل:36).
- همانا در بین هر امتی، رسولی فرستادیم که خدا را عبادت کنید و از طاغوت بپرهیزید.
عبادت خداوند، و اعتقاد به مبدء هستی و قدرت ماورائی که جهان را خلق کرده و به تدبیر امور جهان پرداخته است، موجب معنا یافتن زندگی و خروج از پوچی و بی هدفی می گردد. معنویّت به دنبال خود اخلاق را به همراه می آورد و زندگی فردی انسان دارای روح و امید می شود.
هدف مقدماتی بعثت: اقامه عدل و قسط در جامعه بشر
هدف اصلی بعثت پیامبران عبادت خدای یکتا و معنا بخشی به زندگی بشر است، اما هدف دیگر که مقدمه این هدف اصلی است عبارت است از اقامه عدل و قسط در جامعه بشر. خدای سبحان در آیات متعددی از قرآن کریم به این هدف اشاره کرده و میفرماید:
- لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ.(حدید: ۲۵)
همانا فرستادگانمان را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان را فرو فرستادیم تا زندگی مردم بر پایه قسط استوار گردد.
این آیه صریحا به پاداشتن عدل و قسط را هدف رسالت و بعثت پیامبران معرفی کرده است. ببینید قرآن با چه صراحتی مأموریت و رسالت انبیاء را برقراری عدل در میان بشر بیان می داند و می فرماید ما فرستادگان خودمان را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنها کتاب و دستور و نوشته فرستادیم با میزان، یعنی قوانین و مقررات عادلانه، برای چه؟ «لیقوم الناس بالقسط» برای اینکه همه افراد بشر به عدالت رفتار کنند و اصل عدالت در میان افراد بشر برقرار گردد.
- قُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ. (شوری:۱۵)
بگو: به آنچه خدا فرستاده از کتب الهی ایمان دارم و به من امر شده است که را در میان شما بر پا دارم”.
قرآن کریم در این آیه مأموریّت خاتم الانبیاء را بیان می کند که همانا بسط عدالت و قسط در اجتماع انسانها و بین مردمان است.
- قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ. (اعراف :۲۹)
بگو: خدایم به قسط امر کرده است و این که روی خود را در پرستش و سجود به سوی خدا استوار دارید و او را مخلصانه بخوانید.
در این آیه قرآن کریم به مقدمه بودن اقامه قسط برای اخلاص در عبادت خدا اشاره می نماید.
بنابراین، مسئله برقراری عدالت، آن هم با مقیاس بشریت، هدف عمومی همه انبیاء بوده است، یعنی انبیاء که آمده اند، یک کار، یک وظیفه، یک مأموریت و یک رسالت اجتماعی که داشته اند، به نص قرآن مجید عدالت بوده است.
بنابراین، از قرآن مجید این مطلب استفاده می شود که هدف اساسی انبیاء دو چیز است: توحید و برقراری عدالت.
اولی مربوط است به ارتباط انسان با خدا و دومی مربوط است به ارتباط انسان ها با یکدیگر. دعوت به خدا و شناختن او و نزدیک شدن به او یعنی دعوت به توحید نظری و توحید عملی فردی، اما اقامه عدل و قسط در جامعه یعنی برقرار ساختن توحید عملی اجتماعی.