اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
سیره الیاس نبی در قرآن
الیاس از پیامبران توحیدی بنی اسرائیل است که در قرآن کریم از او نام برده شده و پیرامون شخصیت و دعوت او صحبت شده است. برخی تصور کرده اند او همان «ادریس نبی» است، در حالیکه قرآن کریم درباره هریک از این دو پیامبر، مقامات ویژه ای را بیان کرده است، که نشان دهنده آن است که آنان، دو پیامبر مستقل از هم بوده اند.
اوصاف الیاس پیامبر
آنچه درباره شخصیت و اوصاف فردی «الیاس» در قرآن کریم آمده است عبارتند از:
- پیامبر بودن الیاس
قرآن کریم الیاس را از سلسله پیامبران دانسته: « وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ؛ و به راستى الياس از فرستادگان [ما] بود (صافات:۱۲۳)» و نام او را در فهرست پیامبران بزرگ تاریخ بشر ذکر کرده و می فرماید:
- وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ …؛ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا، وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ، وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ، وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ؛ وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ، كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ (انعام:83-86)
و آن حجت ما بود كه به ابراهيم در برابر قومش داديم…؛ و به او اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را راهنمائی کردیم، و نوح را از پيش راهنمائی نموديم، و از نسل او داوود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون را [هدايت كرديم]، و اين گونه نيكوكاران را پاداش مى دهيم؛ و زكريا و يحيى و عيسى و الياس را، كه همه از شايستگان بودند.
- سلام و درود فرستادن خداوند بر الیاس
در قرآن کریم «سلام» و درود خداوند به طور عام نثار تمامی پیامبران الهی شده است: «سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ؛ درود بر پیامبران (صافات:۱۸۱)» یا «سَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى؛ درود بر آن بندگانش كه [آنان را] برگزيده است (نمل:59)»؛
لکن درود و سلام الهی به طور خاص و با نام بردن از آنان، تنها نثار نوح، ابراهیم، موسی، هارون، و الیاس شده است، که نشان دهنده برتری خاصّ آنان و جایگاه ویژه آن رسولان در پیشگاه خداوند می باشد:
- سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ؛ درود بر نوح در ميان جهانيان (صافات:۷۹)؛ سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ؛ درود بر ابراهيم (صافات:۱۰۹)؛ سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ؛ درود بر موسى و هارون (صافات:۱۲۰)؛ سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ؛ درود بر پيروان الياس (صافات:۱۳۰)
در مورد عیسی مسیح، خود آن پیامبر بزرگ از سلام الهی نسبت به خود گزارش می دهد: « وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَ يَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا؛ و درود بر من روزى كه زاده شدم و روزى كه مى ميرم و روزى كه زنده برانگيخته مى شوم (مریم:۳۳)»
و در مورد یحیی نیز قرآن کریم با ضمیر اشاره به او، از سلام الهی خبر می دهد: « سَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا؛ درود بر او روزى كه زاده شد و روزى كه مى ميرد و روزى كه زنده برانگيخته مى شود (مریم:15)»
البته بازهم ویژگی خاصّ الیاس در میان این پنج پیامبر بزرگ الهی آن است که سلام و درود خداوند نثار پیروان الیاس نیز شده، که در مورد سایر رسولان الهی چنین حالتی به چشم نمی خورد.
- «محسن» بودن الیاس
«احسان» از اخلاقی است که در قرآن کریم بسیار مورد توجه قرار گرفته، و گفته شده که بهشتیان به آن آراسته هستند؛ و وصف «محسن» برای برگزیدگان خداوند به کار رفته است. در مورد الیاس پیامبر نیز قرآن او را از «محسنین» نام می برد که به معنای قبول این وصف برای او از جانب خداوند است: «سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ؛ إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ؛ درود بر پيروان الياس؛ ما نيكوكاران را اين گونه پاداش مى دهيم (صافات:130-۱۳۱)»
- عبد بودن الیاس
عبودیت در پیشگاه خدا، بزرگترین و ارزشمندترین صفتی است که برای انسان قابل تصور است، و در مورد پیامبر اعظم نیز این وصف را مقدم بر رسول بودن ایشان بیان می کنیم: «أشهَدُ أنَّ مُحَمَّدًا عَبدُهُ وَ رَسُولُه»؛
قرآن کریم این صفت را در مورد الیاس نبی به کار برده، و در واقع به معنای آن است که خداوند عبودیّت او را پذیرفته است: « إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ؛ او از بندگان با ايمان ما بود (صافات:۱۳۲)»
الیاس در اشعار شاعران عرفانی نیز با مضامین مختلف نام برده شده است:
ذات رومی محرم آمد پاک دل کرباس را امتحان واجب نیامد سفتن الماس را
تو کمان راستی را بشکنی در زیر زه تیر مقصود تو کی بیند رخ برجاس را
موج دریا کی رسد در اوج صحرای خضر در بیابان راه کمتر گم کند الیاس را
پیام و دعوت الهی الیاس
الیاس پیامبر قوم خود را، همانند تمامی انبیاء الهی، به دو چیز که سعادت دنیا و آخرت بشر در آن است دعوت می نمود:
- تقوای الهی
- توحید و یکتاپرستی
قرآن کریم در بیان دعوت و پیامی که الیاس برای قوم خود آورده بود، به همین دو امر اشاره کرده و می فرماید:
- وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ؛ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ: أَلَا تَتَّقُونَ؟
أَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ؟ اللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ ﴿صافات:۱۲۳-126﴾
و به راستى الياس از فرستادگان [ما] بود؛ چون به قوم خود گفت آيا پروا نمى داريد؟
آيا «بعل» را مى پرستيد و بهترين آفرينندگان را وامى گذاريد؟ [يعنى] الله را، كه پروردگار شما و پروردگار پدران پيشين شماست.
«بعل» نام بتی بود که آن قوم برای پرستش خود ساخته بودند.
پاسخ قوم به دعوت الیاس
پاسخ قوم الیاس به دعوت او نیز، مشابه پیامبران الهی قبل از او، انکار و تکذیب سخنان او بود.
قرآن کریم به «احضار»، بازداشت و بازخواست از قوم الیاس در آخرت اشاره می کند، لکن مؤمنان با اخلاص از آن قوم را از این احضار معاف می داند:
- فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ؛ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (صافات:127-۱۲۸)
پس او را دروغگو شمردند و قطعا آنها [در قیامت] احضار خواهند شد؛ مگر بندگان با اخلاص خدا.