اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا… اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ
و نشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أَنَّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون
اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه
سرنوشت یونس در دریا
هنگامی که یونس به دریا افکنده شد، از عمل خویش پشیمان بود و خود را بابت کاری که کرده بود ملامت و سرزنش می کرد. در این زمان به تدبیر الهی، یونس طعمه ماهی گردید. قرآن کریم می فرماید:
- فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٌ ﴿صافات:142)
[او را به دريا افكندند] و ماهى او را بلعيد در حالى كه او نكوهش کننده خويش بود.
و کتاب مقدس این ماجرا را اینچنین نقل می کند:« همان موقع خداوند ماهی بزرگی فرستاد و ماهی یونس را بلعید، و یونس سه روز و سه شب در شکم ماهی ماند. (یونس1: 17)»
مناجات یونس در دل ماهی
یونس پیامبر که خود را مقصر می دانست و سرزنش می کرد، در تاریکی دل ماهی به مناجات و توبه به درگاه خداوند پرداخت. قرآن کریم این مناجات را با تعبیری مختصر گزارش داده و می فرماید: « فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، سُبْحَانَكَ، إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ در [دل] تاريكيها ندا در داد كه معبودى جز تو نيست، منزهى تو، راستى كه من از ستمكاران بودم (انبیاء:۸۷)»
کتاب مقدس این مناجات را با تفصیل نقل می نماید: «آنگاه یونس از شکم ماهی نزد یهوه، خدای خود دعا کرده گفت:
به هنگام سختی، خداوند را خواندم و او مرا اجابت فرمود. از عالم مرگ فریاد برآوردم و تو ای خداوند، به داد من رسیدی! مرا به اعماق دریا انداختی. در سیلابها غرق شدم و امواج خروشانت مرا پوشانید. به خود گفتم که مرا از نظر خود دور انداختهای و دیگر نمیتوانم خانهٔ مقدّست را ببینم.
در امواج دریا فرو رفتم. مرگ بسیار نزدیک بود. آبها مرا احاطه کردند و علفهای دریا دور سرم پیچیدند. تا عمق کوهها فرو رفتم. درهای زندگی به رویم بسته شد و در دیار مرگ زندانی شدم. ولی ای خداوند، خدای من، تو مرا از چنگال مرگ رهانیدی!
وقتی که تمام امید خود را از دست داده بودم، بار دیگر تو را ای خداوند به یاد آوردم و دعای قلب من در خانهٔ مقدّست به حضور تو رسید.
کسانی که بتهای باطل را میپرستند از پیروی تو برگشتهاند، ولی من با سرودهای تشکر برای تو قربانی خواهم کرد و نذر خود را به تو ادا خواهم نمود. نجات فقط از جانب خداوند است. (یونس2: 1-9)»
پیغمبران نگر که چه محنت کشیدهاند هر یک به مسکنی دگر اندر غریبوار
یونس به بطن ماهی و یوسف میان چاه موسی میان تیه و محمد میان غار
نجات یونس، و اهمیت ذکر یونسیه
به دنبال این مناجات به درگاه خداوند بود که به گفته کتاب مقدس: « خداوند به ماهی امر فرمود که یونس را از دهان خود به ساحل بیفکند و ماهی چنین کرد. (یونس2: 10)» و قرآن می فرماید: «فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ، وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ؛ پس [دعاى] او را برآورده و او را از اندوه رهانيديم، و مؤمنان را اینچنين نجات مى دهيم (انبیاء:۸۸)»
سرگذشتی که یونس پیامبر داشت، اهمیت و ارزش عباراتی که یونس با آن عبارات با خداوند مناجات کرده و توبه نمود را معلوم می کند. زیرا قرآن کریم می فرماید: «فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ؛ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ؛ و اگر او از زمره تسبيحكنندگان نبود؛ قطعا تا قیامت در شكم آن [ماهى] مى ماند ﴿صافات:143-144)»
این عبارات در کلام عرفا به «ذکر یونسیّه» شهرت دارد، و نسبت به مناجات با خداوند با این ذکر و در سجده بسیار توصیه شده است:
«لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، سُبْحَانَكَ، إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ معبودى جز تو نيست، منزهى تو، راستى كه من از ستمكاران بودم»
مطابق آیه مبارکه قرآن کریم، این ذکر، همانطور که موجب نجات یونس پیامبر از شکم ماهی شد، موجب نجات تمامی انسانهای با ایمان خواهد شد، همانطور که در انتهای آیه می فرماید: « وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ؛ و مؤمنان را اینچنين نجات مى دهيم.»
امکان زنده ماندن انسان در شکم ماهی، و خارج شدن از آن
بعضی در واقعی بودن داستان یونس پیامبر تردید کرده، و آن را سمبولیک دانسته اند، به این دلیل که چنین واقعه ای قابل اتفاق افتادن نیست، و علم آن را تأیید نمی کند. به همین خاطر عده ای گفته اند نام کشتی که یونس سوار شده بوده است «ماهی بزرگ» بوده، و عده دیگری گفته اند خوابگاه یونس در کشتی، اتاقی به نام «نهنگ» بوده است. برخی دیگر خورده شدن توسط ماهی را در عالم رؤیا و مکاشفه دانسته اند. ولی این سخنان مخالف متن صریح قرآن و کتاب مقدس است.
سؤالی که برای کسی که این داستان را می شنود پیش می آید آنستکه: آیا امکان دارد ماهی، انسان را ببلعد، و آن انسان در شکم ماهی زنده بماند، و سپس از آن خارج شود؟ آن چه ماهی ای بوده که یک انسان بزرگ را بلعیده بوده است ؟ آیا چنین ماهی ای در دریای مدیترانه وجود دارد؟
- در تاریخ گزارشهائی وجود دارد که مشابه این بلعیده شدن و سالم خارج شدن از دل ماهی اتفاق افتاده است. مانند آنکه نوشته اند: در قرن نوزدهم، و در سال 1881، شکارچی معروفی به نام «جیمز باستلی» در جزایر فالکلند توسط یک نهنگ بلعیده شد، و سپس توسط دوستانش به طور زنده از دل ماهی بیرون آورده شد.
- ماهیهای غول پیکری که چندین برابر قامت یک انسان باشند، در دریاها وجود دارند و در فیلمها و باغ وحشهای دریائی نیز قابل مشاهده هستند، که اجسامی بزرگتر از یک انسان را نیز به راحتی می بلعند.
- در دریای مدیترانه که محل وقوع ماجرای یونس پیامبر بوده است نیز چنین ماهیهای غول پیکری وجود دارند، که بزرگترین ماهیهای مدیترانه را ماهی به طول 10 متر و وزن 7 تن ثبت کرده اند.
- این داستان، در قرآن کریم و کتاب مقدس ذکر شده، و وقوع آن به لحاظ اعتقادات دینی ما قطعی است. اگر هیچیک از آنچه گفتیم پذیرفتنی نباشد، و این ماجرا بطور عادی نیز امکان نداشته باشد، باید آن را از معجزات الهی به شمار آورد و معتقد شد معجزه ای اتفاق افتاده است. و چنین معجزاتی در تاریخ انبیاء کم نبوده است، امثال سرد شدن آتش بر ابراهیم، یا اژدها شدن عصای موسی، یا متولد شدن ناقه از دل کوه برای صالح، و از همه روشنتر متولد شدن عیسی از مادر باکره.